Źródła i Opracowania

Naukowe poszukiwania informacji o Sokolstwie Polskim

Wykaz Źródeł, Opracowań i Relacji

Do Centrum Informacji Sokolstwa Polskiego Bydgoszcz – Fordon od 1990 roku instytucji nieprzerwanie działającej społecznie zwracają się osoby ze świata nauki oraz osoby prywatne szukające informacji o Towarzystwach Gimnastycznych „Sokół”, Związkach i Dzielnicach Sokolich w Polsce i na świecie oraz  poszukujące materiałów biograficzno – genealogicznych, fotograficznych i in. CINSP nie posiada żadnych materiałów archiwalnych ani bibliofilskich. Jednak ułatwia i pomaga poszukiwać i zdobywać informacje osobom zajmującym się naukowym opracowywaniem dziejów sokolstwa polskiego , dziennikarzom i osobom prywatnym. Osoby zainteresowane zgłaszające się pocztą elektroniczną, pismami lub telefonicznie otrzymują informacje gdzie można szukać informacji. Dla ułatwienia poszukiwań CINSP posiada Blog http://sokol-cinsp.blogspot.com/ i stronę internetową http://sokol.cinsp.prv.pl/  na której ważną informacją jest opracowana Bibliografia Główna Sokolstwa Polskiego. Poszukiwać materiały o sokolstwie należy w archiwach, bibliotekach, muzeach, szczególnie w Muzeum Sportu w Warszawie i w Internecie. Tu trzeba zaznaczyć, że opracowań z historii sokolstwa w Internecie jak na razie jest niewiele. Dopiero tworzy się w tym medium historię sokolstwa. Koniecznie należy sięgnąć do archiwaliów i publikacji. Wszystkie publikacje stare i nowe dotyczące sokolstwa znajdują się w głównych bibliotekach w Polsce. Tylko trzeba je samemu odszukać aby z nich skorzystać. Natomiast główne źródła archiwalne znajdują się w różnych państwowych archiwach. Tu od razu trzeba zaznaczyć, że w archiwach polskich akta z lat 1867 - 1939 znajdują się przeważnie akta szczątkowe ale są i należy z nich korzystać. Akta Sokolstwa Polskiego działającego pod zaborami i w II Rzeczpospolitej, sprzed wojny znajdują się w Archiwach Państwowych w Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Bydgoszczy, Toruniu, Inowrocławiu, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, w Archiwach różnych zespołów stowarzyszeń, a także we Lwowie, Wilnie, Merseburgu, Berlinie, Poczdamie i wielu innych. Znajdują się też w archiwach byłych państw zaborczych Austrii, Niemiec, Rosji. Akta Sokolstwa Polskiego też znajdują się w USA, ale one głównie dotyczą sokolstwa na emigracji, szczególnie w USA i współpracy z ZTG „Sokół” w Polsce po 1989 r. Wielkie archiwum dotyczące całego sokolstwa światowego znajduje się w Pradze. Należy zaznaczyć, że idea sokolstwa pochodzi z Czech, gdzie założono w 1862 r., a więc 5 lat prędzej niż na ziemiach polskich, pierwsze gniazdo „Sokoła”. Szczególnie dużo ciekawych akt dotyczących sokolstwa polskiego znajduje się w archiwach niemieckich. W czasie drugiej wojny światowej 1939 – 1945 znacząca większość akt została zniszczona przez okupantów np. podczas pożarów wojennych. Akta Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim zachowały się i znajdują się w Archiwum Państwowym w Poznaniu. Do dnia dzisiejszego nie wiadomo czy zachował się zespół akt Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce z lat 1918 - 1939. Liczne archiwalia znajdują się u osób prywatnych, które przechowywały akta z narażeniem życia w czasie okupacji niemieckiej, a potem komunistycznej do 1989 roku. Podobnie jest ze sztandarami, które sami sokoli zniszczyli lub zostały zniszczone przez komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa PRL. Jednak wiele sztandarów przedwojennych się zachowało. Uratowane sztandary przez rodziny sokole zostały przekazane do muzeów, ale nie wiadomo czy jeszcze inne znajdują się u osób prywatnych. Dużo sztandarów ma swoją historię opublikowaną. Ważną upokarzającą sprawą sokolstwa polskiego jest grabież przez państwo komunistyczne i przez Ukrainę majątku sokolego, szczególnie budynków Sokolni. Właścicielami sokolni były gniazda. Związek nie posiadał budynku Sokolni. Tylko nieliczne gniazda sokole, które po 1989 r. były aktywne to odzyskały budynki Sokolni. Niestety nie udało się odzyskać w przygniatającej większości w wielu miastach sokolej własności przygniatającej. Jedną z przyczyn był i jest brak wznowienia działalności gniazda sokolego po 1989 r. w miejscowościach gdzie znajdują się do dziś budynki sokole. Tu są dwie przyczyny: jedna to brak w danej miejscowości byłych sokołów i osób patriotycznych aby wznowić działalność gniazda, które było właścicielem przed 1939 r. budynku Sokolni. Drugi powód to celowa działalność po 1989 r. licznych samorządów i robienie wszystkiego aby gniazdo sokole po 1989 r. nie powstało. Dlaczego! Bo samorządy musiałby zwrócić sokołom ukradziony majątek. Do tego główną przyczyną jest brak w Polsce po 1989 r. Ustawy reprywatyzacyjnej. Te gniazda, które odzyskały budynki Sokolni musiały prowadzić liczne procesy sądowe aby odzyskać swoją własność. Inną przyczyną jest właśnie brak dokumentacji własności budynków Sokolni, które zagrabione w PRL – u przekazywano innym podmiotom, a akta własności często zostały zniszczone lub zafałszowane przez osoby trzecie, które zagarnęły majątek sokoli. Lata 1939 – 1988 to okres, kiedy reżymy narodowo socjalistyczne niemieckie i po 1945 reżym komunistyczny zabronił działalności sokolstwa w Polsce. W czasie drugiej wojny i po 1945 r. sokoli w różnych polskich formacjach walczyły z agresorami, zapłacili najwyższą daninę krwi. Oddali życie za Ojczyznę. Po wojnie wznowiły działalność sokole gniazda ale komuniści zabronili działalności. W 1957 roku były wielkie oczekiwania sokolstwa na odnowę w Polsce. Odbył się Zjazd w Warszawie miał zostać powołany „Sokół”. Niestety i tym razem komuniści dokonali różnych manipulacji i zamiast „Sokoła” powstał TKKF (Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej). Sokoli od tej organizacji się odcięli, ale część osób weszła i działała w TKKF, ale to już nie był „Sokół”. Tu trzeba zaznaczyć, że sokoli w Polsce pomimo, że oficjalnie nie działalni bo im zabroniono przeszli do konspiracji. Konspiracja Sokolstwa Polskiego trwała 50 lat! W latach 1939 – 1988. Na ten temat powstały już publikacje ale są one jeszcze nie pełne i czekają na historyków. Wykaz niektórych publikacji jest w naszej bibliografii. Po 1981 roku zaczęto gromadzić zbiór prywatny archiwaliów sokolich, który w 1990 r. był zaczątkiem CINSP. Dokumentacja wytworzona przez sokołów była nieliczna. Dokumentację w tym okresie tworzyła służba bezpieczeństwa PRL – u. Akta z tych działań znajdują się w Instytucie Pamięci Narodowej. Jak dotychczas historycy uniwersyteccy i IPN (Instytutu Pamięci Narodowej) nie opracowali tego okresu dziejów. Akta czekają na opracowanie. W 1989 r. sokoli wznawiający działalność, przez swoich przedwojennych członków, Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, który nie posiadał ani nie odziedziczył żadnych dokumentów ani zespołów akt po ZTG „Sokół” w Polsce z 1918 – 1939 i związków z lat 1867 - 1988. W latach 1989 – 2007 dokumentowanie działalności Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce tworzono na 4 sposoby. W tych latach siedziba Biura ZTG ”Sokół” mieściła się w Bydgoszczy – Fordonie. Dokumentację z działalności Sokolstwa w Polsce opracowywano w Raportach Związku, Dzielnic i Gniazd, Protokółach, Sprawozdaniach, Komunikatach, Opracowaniach. Każdego roku w latach 1989 – 2007 ZTG „Sokół” w Polsce kilkakrotnie wysyłał ponad 100 przesyłek, do gniazd i dzielnic sokolich oraz osób funkcyjnych, z dokumentacją Związku. Także gniazda i dzielnice przesyłały do Związku swoją dokumentację, która opracowywano. Czyli powstały następujące zespoły tych samych akt sokolstwa, które posiadał Związek, Dzielnice, Gniazda i osoby funkcyjne. To znaczy, że akta ZTG „Sokół” znajdują się razem z aktami gniazd i gniazda są w posiadaniu tych akt. Każde gniazdo działające od 1989 roku ma całość akt z działalności danego gniazda i Związku. Nic innego jak tylko spojrzeć w akta gniazda Warszawa czy Poznań, Gdańsk, Bydgoszcz i innego  to ma się całość akt. Ponadto jako 3 sposób ZTG „Sokół” w Polsce publikował dokładnie działalność Związku, dzielnic i gniazd w wydawanym w Inowrocławiu kwartalniku „Sokół” w latach 1990 – 1995, a w latach 1993 – 2003 w kwartalniku „Sokół Pomorski” wydawanym w Bydgoszczy – Fordonie. Tu należy zdecydowanie zaznaczyć, że były to główne organy Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Po 2003 r. materiały ZTG „Sokół” zostały opublikowane w książkach i broszurach wymienionych w Głównej Bibliografii Sokolstwa Polskiego. Ponadto prężnie działające gniazda sokole opracowały i opublikowały swoje monografie. Czyli jest wszystko udokumentowane, tylko należy zajrzeć do tych pism sokolich, które znajdują się we wszystkich znaczących bibliotekach w Polsce i poza Polską. Z tych wszystkich materiałów historycy mogą pisać naukową historię sokolstwa po 1989 r. Wytworzone Akta ZTG „Sokół” w Polsce w latach 1990 – 2007, najpierw przechowywane w Biurze ZTG „Sokół” w Polsce, które mieściło się w prywatnym mieszkaniu w Bydgoszczy – Fordonie, a potem od 2000 w oddzielnym archiwum pomieszczeniu w budynku Sokolni w Bydgoszczy przy ul. Toruńskiej 30, której właścicielem jest TG „Sokół” I w Bydgoszczy. W 2006 roku TG „Sokół” I, działając komercyjnie, poprosił o opuszczenie pomieszczenia w Sokolni i zabrania akt. W 2007 r. TG „Sokół” I w Bydgoszczy też nie wyraził zgodny i nie dał pomieszczenia na Biura ZTG "Sokół" w Polsce i Dzielnicy Kujawsko – Pomorskiej ZTG „Sokół” w Polsce. Wobec powyższego zadecydowano przekazanie akt do Archiwów Państwowych, ale Archiwa Państwowe mają jeden warunek, akta muszą być uporządkowane. Zawodowy archiwista z TG „Sokół” II Bydgoszcz – Fordon, pod nadzorem Archiwum Państwowego w Bydgoszczy uporządkował Akta Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego w którego skład wchodzą akta gniazd, ZTG „Sokół” w Polsce, szczątki informacji o związkach sokołów polskich poza Polską. W skład tego zespołu weszły podarowane, przez niżej podpisanego, gromadzone przez niego 30 lat prywatne kolekcjonerskie Akta dotyczące sokolstwa i wytworzone podczas działalności Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce w latach 1989 – 2007. Zgodnie z zasadą archiwalną, że akta wytworzone na danym terenie pozostają w archiwach na tym samym terenie w danym archiwum. W tym wypadku w Bydgoszczy. Zespół ten składający się z 18 mb Akt, został przekazany w 2007 roku do Archiwum Państwowego w Bydgoszczy. Ponadto też przekazano do AP w Toruniu oprawione Protokólarze i Raporty Dzielnicy Kujawsko – Pomorskiej. Chcący korzystać i poszukiwać informacji o sokolstwie mają ułatwione zadanie. Tylko trzeba chcieć wybrać się do archiwów i poszukać informacji. Akta sokolstwa zostały udostępnione dla celów naukowych. Czwarty sposób dokumentowania działalności ZTG „Sokół” to umieszczanie informacji z działalność Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce w Internecie. ZTG „Sokół” do 2007 roku posiadał bogatą stronę internetową www.sokolztg.prv.pl na której pomieszczano materiały historyczne i z działalności ZTG „Sokół” oraz gniazd sokolich. Materiały strony internetowej przekazano w administrację nowo wybranemu zarządowi z siedzibą w Warszawie, niestety od 2007 roku już nie uruchomiono tej strony i nie zostały zainstalowane materiały. Tu trzeba zaznaczyć, że wiele gniazd sokolich posiada swoje strony internetowe lub bloggi i samodzielnie dokumentuje w cyberprzestrzeni swoją działalność. Każdy okres działalność musi być dokumentowany. Dotyczy to też lat 2007 – 2011. Za lata 2007 – 2011 gniazda nie otrzymywały dokumentacji z działalności ZTG „Sokół” w Polsce. Natomiast gniazda sokole do Związku przesyłały swoje dokumenty w tym Raporty sokole. Na Zjeździe Rady Sprawozdawczo – Wyborcze ZTG „Sokół” w Polsce nie otrzymały opracowanego Raportu z działalności Związku w latach 2007 - 2011, nie otrzymano też końcowego Komunikatu po Zjeździe tej Rady. Trzeba mieć nadzieję, że Raport za te lata zostanie opracowany. Brak tego Raportu będzie wielką stratą i luką w działalności Związku. Po 1989 r. gniazda sokole i Związek rejestrowały się zgodnie z ówczesnymi przepisami w Głównym Komitecie Kultury Fizycznej w Warszawie i w Wojewódzkich Komitetach Kultury Fizycznej oraz w Sądach Okręgowych oraz bezpośrednio w samym ZTG „Sokół” w Polsce. Bardzo ważnymi aktami z ostatnich kilkunastu lat też w przyszłości będą akta sądowe wytworzone przez Krajowy Rejestr Sądowy, gdzie podczas różnych rejestracji są składane dokładne akta różnych organizacji w tym sokolich. W KRS znajdują się Sprawozdania, Wykazy, dokumenty rejestracyjne i in. W ostatnich latach stowarzyszenia, w tym gniazda sokole, mogą się też rejestrować w samorządach grodzkich i w starostwach powiatowych. Z tych powyższych instytucji w przyszłości też pozostaną akta dla historyków. Ale te akta będą udostępnione w przyszłości.

Andrzej Bogucki

Bydgoszcz, 8.11.2011 r.

Wykaz Źródeł, Opracowań i Relacji

Poniższy Wykaz Źródeł, Opracowań i Relacji jest opublikowany w książce: Andrzej Bogucki, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na Pomorzu 1893 – 1939, Bydgoszcz 1997, s. 229 -249, 334.

I. Źródła Archiwalne

1.  Archiwum Państwowe w Bydgoszczy / AP-B /

     a/  Regencja bydgoska, Acta betr. die verschiedenen Vereine und Gesellschaften in der Stadt Inowrocław Hohensaltza 1865-1905,nr I 5767

     b/  Regencja bydgoska, Acta betr.die verschiedenen Vereine und Gesellschaften in der Stadt Bromberg, zesp.2,I/4986,II/745,II/6981,II/6982,II/6983,II/6984

     c/  Akta Kuratorium Okręgu Szkolnego Pomorskiego w Toruniu 1920-1939,nr 37

     d/  Akta miasta Koronowa 1786-1919,nr 17, 164, 175

     e/  Akta miasta Łobżenicy, nr 898

     f/   Akta miasta Nakła 1836-1946, nr 102,145,159

     g/  Akta miasta Nowego 1920-1939, nr 1332

     h/  Akta miasta Solca Kujawskiego 1920-1939, nr 1216, 1232, 1233

     i/   Akta miasta Szubina 1840-1940, nr 563

     j/   Akta miasta Świecia 1833-1939, nr 150

     k/  Magistrat miasta Wyrzyska 1903-1938, nr 91, 95

     l/   Akta miasta Wysokiej 1848-1939, nr 20

     ł/   Polskie legalne organizacje, związki, stowarzyszenia i komunikaty - szczątki zespołów 1920-1939, nr 11, 20, 10, 19

     m/ Starostwo Powiatowe w Chojnicach w latach 1920-1939, nr 137, 299, 493

     n/  Starostwo Powiatowe w Sępólnie 1920-1939, nr I b 17/202, I b 17/204, I b 17/307

     o/  Starostwo Powiatowe w Tucholi 1929-1939, nr 412, 419, 420, 432, 433, 606

     p/  Starostwo Powiatowe w Wyrzysku 1919-1939, nr 343, 344, 345, 346

     r/  Sąd Powiatowy w Bydgoszczy. Rejestry stowarzyszeń, nr 13, 23

     s/  Urząd Wojewódzki Pomorski w Toruniu

          - Wydział Spraw Politycznych, nr 1952

          - Wydział Bezpieczeństwa Publicznego, nr 1953, 1956, 1957,1965, 2015, 2021, 2022, 2024, 2026, 2027,2028, 2029,2030, 2031, 2032, 2033, 2034, 2035, 2036, 2037, 2038, 2039, 2040, 2041, 2042, 2043, 2044, 2045, 2061 2065, 2066, 2067, 2075, 2113, 2114,2118, 2394, 4548, 4549, 4750, 4551, 4552, 4641, 4643, 4553, 4761, 5445, 5460, 5461, 5462, 5463, 5464, 5499

          - Wydział Społeczno Polityczny, nr 5513, 5531,5532, 5536, 5556

          - Wydział Wojskowy, nr 9232

2.  Archiwum Państwowe w Gdańsku / AP-G /

     a/  Regierung Danzig, nr 2688, 2689, 2690, 2692, 2693, 2696

     b/  Senat der Freien Stadt Danzig, nr 2204, 2205, 2206, 2230, 2233, 2212, 2222, 2223, 2225, 2226

     c/  Akta miasta Kościerzyny 1550-1942, nr 1391, 1392, 1407, 1408, 1409

3.  Archiwum Państwowe w Poznaniu / AP-P /

     a/  Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim, nr 79, 96, 100

     b/  Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce. Dzielnica Wielkopolska, nr 69, 108

4.  Archiwum Państwowe w Toruniu / AP-T /

     a/  Organizacje młodzieżowe i sportowe, zbiór szczątków zespołów z lat 1910-1972, nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10

     b/  Starostwo Powiatowe w Toruniu  / Landratsamt Thorn /1765/1818-1920, nr 157,158,161, 171, 177

     c/  Akta miasta Torunia 1793-1919, nr 18661, 18167

     d/  Magistrat miasta Torunia 1920-1939, nr 52, 173, 207, 209, 210, 211, 242, 279, 286a, 307, 359, 471

     e/  Zarząd Miejski w Toruniu 1920-1939, nr 327, 325, 492, 451, 228, 521, 522, 392, 398

     f/  Zespół Towarzystwa Badania Ruchu Niepodległościowego na Pomorzu, nr 2, 3, 4

     g/  Akta rodziny Steinbornów z lat 1883-1952/1975, nr 3

     h/  Zespół Akt miasta Podgórza 1555-1938, nr 1216, 2247, 2278

     i/  Akta miasta Chełmna, nr 25, 37, 49, 335, 336, 1446, 1448, 1453, 1589, 1596, 1615

     j/  Akta miasta Chełmży, nr 2744, 2749, 2751, 2796

     k/  Starostwo Powiatowe w Wąbrzeźnie / Landratsamt Briesen /, nr 71, 72

5.  Archiwum Państwowe w Toruniu oddział Grudziądz / AP-To/Grudziądz /

     a/  Magistrat miasta Grudziądza, nr 49

     b/  Akta rodziny Kazimierza i Teodory Majów z Grudziądza z lat 1892-1964, nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15

     c/  Zarząd Miejski Grudziądza 1920-1939, nr 514

     d/  Akta miasta Łasina, nr 210, 248, 454

6.  Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie /CAW /

     a/  Zespół Akt Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce 1912-1920, 26 j.a.

7.  Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego Bydgoszcz-Fordon / CINSP /

     a/ Dokumentacja szczątkowa dot. Sokolstwa Polskiego 1867-1939, 1939-1988.Protokólarze, pamiętniki, wspomnienia, relacje, kserokopie dokumentów archiwalnych

     b/  Akta Związku Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce 1989-1997

8.  Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin - Dahlem / GStAPK /

     a/ Regierung Bromberg, XIV, HA, Rep. 30 / I / nr 628, 699, 694 Bd.I, II, III, IV,633, 634, 635, 700, 701, 723 Bd.I, II, III, 730, 706, 705, 726, 727, 728, 753 Bd.I - V, 758, 768, 1056, 695, 698, 729, 2457, 2465, 2970, 2976, 2797

     b/  Landratsamt Thorn, XIV, HA, Rep.207, nr 1, 2, 3, 4, 5, 10

     c/  Polizeipräsidium Danzig, XIV, HA, Rep. 209, nr 39/1, 39/2

     d/  Regierung Danzig Präsidialabteilung, XIV, HA, Rep. 180, I, nr 13355, 13669

     e/  Landratsamt Preuss. Stargard, XIV, HA, A 193, nr 23, 24, 25, 27

     f/   Landratsamt Löbau, XIV, HA, Rep.200, nr 39

9.   Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin - Dahlem,byłe Zentrales Staatsarchiv Merseburg / ZStM /,Rep.77,

     a/  Tit. 870, Ministerium des Innern Zentralbüro, nr 47, Bd. I - III

     b/  Tit. 343 A, Polizei Sachen gen., nr 122, Bd.28 - 31

     c/  Tit.870, Höhere Polizeisachen, nr 47, Adh.I, Bd. I - III

     d/  Tit. 870, Die Polenbewegung in der Provinz Westpreußen, nr 47, Bd. I - VI

     e/  Tit.870, nr 47, Fasz.I a,Die Zusammenkunft polnischer Vereine der Provinz Westpreußen in Pelplin

     f/   Tit.870, nr 47, Adh. Fasz II, Der Aufsatz von Hedwig Strok über das Sokoltum in Kalender 1897

     g/   Tit.870, nr 47, Adh. I,Fasz.III, Die Auflösung einer Versammlung des Sokolvereins in Schwetz 1897

     h/   Tit.870, nr 47a,Fasz. VII, Das Verbot eines öffentlichen Aufzuges in Culmsee 1898

     i/   Tit.870, nr 470, Fasz IV, Das Verbot einer Theateraufführung des Sokolvereines in Mogilno und die Errichtung einer Christusfigur in Skarlin Kreis Löbau

     j/   Tit.870, nr 47a, Fasz X, Die von dem Redakteur Brejski in Thorn über die Auflösung der polnischen Volksversammlungen in Pelplin erhobenen Beschwerden 1901-1902

     k/   Tit.870, nr 47a, Fasz. XI, Die Auflösung einer in Culmsee am 17.III.1901 polnischen abgehaltenen Versammlung / Redakteur Brejski /

     l/   Zivilkabinet, nr 15388, Vereine und Gesellschaften in der Provinz Posen 1886-1917

     ł/   Rep.89,H XXI, nr 15396, 15557, 15558, 16732 Bd.34, 16733 Bd.35, 16734 Bd.36, 16735 Bd.37, 16774 Bd.39, 16775 Bd.40, 16776 Bd.41

10.  Bundesarchiv Potsdam,byłe Zentrales Staatsarchiv Potsdam / ZSP /

      a/ Reichsministerium des Innern, nr 15338, 15340, 15337

      b/  Reichslandbund Presserarchiv, nr 5330, 5338

II. Źródła Drukowane

Barański, F., Pieśni patriotyczne i narodowe, Lwów 1910.

Biuletyn Sokoli Dzielnicy Pomorskiej. Bezpł. dod.do "Dziennika Bydgoskiego" 1924 - 1925, red. W. Albrycht.

Cvicitelka Priloha Vestniku Sokolskeho, Rocz.1928.

Czterdzieści lat pracy sokolstwa w Bydgoszczy / z tego 34 lat pod rządami Niemiec / 1886-1926, Bydgoszcz 1926.

40 lat "Sokoła" w Toruniu 1894 - 1934, Toruń 1934.

Czterdzieści lat pracy Sokolstwa w Chełmnie 1895 - 1935, Chełmno 1935.

Czterdziestolecie Sokoła chełmżyńskiego, Chełmża 1935.

Ćwiczenia wiosłem na Zlot Dzielnicy Pomorskiej w dniach 11 i 12 lipca 1931, Toruń 1931.

Ćwiczenia wolne dla druhów i druhen na zloty dzielnicowe w l931 i 1932 r, Warszawa / b.d. /.

Ćwiczenia dla młodzieży męskiej lancami i wolne na zlot Dzielnicy Wielkopolskiej w Poznaniu z VII  1939 r., Poznań 1938.

Das polnische Sokoltum, seine Geschichte, politische Tendenz und Bedeutung, dargestellt von der politischen Abteilung der Kgl., Polizeidirektion in Posen, Posen 1904.

Dodatki Techniczne do Przewodnika Gimnastycznego "Sokół" pod kier. Jana Fazanowicza, Warszawa 1932.

"Drużyna" dwutygodnik sokoli, red. Adam Chętnik.

Dwudziestopięcioletnia rocznica istnienia Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Wąbrzeźnie połączona ze zlotem Związk. Okręg. IV Dzielnicy Pomorskiej w Wąbrzeźnie dn.26.VI.1921, Wąbrzeźno 1921.

"Gesamtüberblick über die polnische Tagesliteratur".

Gniazdo wileńskie Sokolstwu Polskiemu, oprac. L. Stolarzewicz, Wilno 1924.

Goniec Sokoli, nr 1,Toruń 2.VII.1920.Organ Dzielnicy Pomorskiej Związku Sokołów i pismo  informacyjne dla wszystkich Towarzystw gimnastycznych i sportowych Pomorza.

Informator ogólny na VI. Zlot Sokolstwa Dzielnicy Pomorskiej ZTG"Sokół" w Polsce w dn.13.VIII. 1933 r. w Toruniu, Toruń 1933.

Instrukcja dla nauczycieli 1894 r.

Jednodniówka Sokola. Na pamiątkę uroczystości poświęcenia sztandaru Tow. gimn."Sokół" w Brodnicy, Brodnica 1922.

Jednodniówka z okazji zawodów związkowych Sokoła w dniach 8 i 9 września 1923 r. w Toruniu.

Jednodniówka Sokoła z okazji czterdziestolecia Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" I w Grudziądzu 1894 - 1934, Grudziądz 1934.

Jednodniówka z okazji 20-lecia przyjazdu Armii Błękitnej gen. Józefa Hallera z Francji do Polski 21.IV.1919 - 21.IV.1939 oraz sprawozdanie z przebiegu uroczystości odbytej w dniach 20-21 maja 1939 r. w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1939.

Kalendarz Sokoli 1911, Oberhausen 1910.

Kłoś Cz., Podręcznik ćwiczeń prostych / lekkaatletyka /, Oberhausen 1910.

Lange J., Kłoś Cz., Podręcznik ćwiczeń na przyrządach.

Lekkaatletyka, statuty, regulaminy, przepisy, tabele, Warszawa 1928.

Musztra / jednostek / zastępu, plutonu,drużyny, hufca i pułku. Zebrane i ułożone przez Grono Techniczne Związkowe /ścisłe /, Poznań 1914.

Na straży ducha narodowego - w czterdziestą rocznicę założenia Sokoła Macierzy Ziemi Wlkp. W Inowrocławiu i ofiarnej pracy sokolej na niwie ojczystej 1884 - 1924, Poznań 1924.

Na Złote Gody Sokoła Macierzy w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1936.Orędownik z 3.07.1901.

Okólnik Dzielnicowego Wydziału Sokolic na Wielkopolskę, Poznań 1933.

Państwowa Odznaka Sportowa - Rozporządzenie i Regulamin, Warszawa 1931.

Piasecki W., Słownictwo gimnastyczne, Lwów 1867.

Pobudka na Jubileuszowy Zlot Sokolstwa Zach. Ziem Polski w Poznaniu od 29.06. - 1.07.1934, Poznań 1934.

Pokłosie Pamiątkowe ku uczczeniu 25 - letniej rocznicy założenia Tow. gimn."Sokół" w Inowrocławiu, Inowrocław 1909.

Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku - wybór źródeł, wydali Piotr Stawecki, Wojciech Wrzesiński, Olsztyn 1986.

Polskie Skautki zarys organizacyjny, Lwów 1913.

Pomorski Okręgowy Związek Lekkoatletyczny - Sprawozdania za rok 1937, Bydgoszcz 1937.

Pomorski Okręgowy Związek Lekkoatletyczny - Sprawozdania za rok 1938, Bydgoszcz 1938.

Pomorze Gdańskie 1807 - 1850, Wybór źródeł, oprac. A. Bukowski.

Powrót Bydgoszczy do Macierzy 1920. Protokół dotyczący aktu oddania miasta Bydgoszczy generalnemu komisarzowi rządu polskiego. Verhandlung betreffend uebergabe der stadt Bromberg an der generalkommissar der polnischen staatsregirung. 19 stycznia 1920, wydał Janusz Kutta, Bydgoszcz 1993.

Powrót - dokumentacja ustanowienia suwerenności polskiej Pomorza w latach 1918 - 1920, wyboru dokonali: Jan Bełkot i Mieczysław Wojciechowski.

Powstanie Wielkopolskie 1918 - 1919. Wybór źródeł. Wyb. i oprac. Antoni Czubiński i Bogusław Polak,  Poznań 1983.

Program wykształcenia wojskowego w stałych drużynach sokolich, Lwów 1914.

"Przegląd Gimnastyczny" 1897 - 1901.

"Przegląd Sokoli" /Kraków/, 1909 - 1914.

"Przewodnik Gimnastyczny "Sokół", Lwów 1881 - 1914, 1918 - 1923.

"Przewodnik Gimnastyczny "Sokół", Warszawa 1923 - 1939.

Raport Związku Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce za lata 1989 - 1991, oprac. Andrzej Bogucki, Warszawa - Bydgoszcz 1991.

Regulamin dla członków "Sokoła" krakowskiego w stroju sokolim, Kraków / b.d. /.

Regulamin dla pieszych wycieczek sokolich, Kraków 1906.

Regulamin Duszpasterstwa ZTG "Sokół" w Polsce, PG "Sokół" 1937/11.

Regulamin grona nauczycielskiego z 1885 r.

Regulamin grona nauczycielskiego z 1905 r.

Regulamin grona nauczycielskiego z 1907 r.

Regulamin Państwowej Odznaki Sportowej, Warszawa 1932.

Regulamin uroczystych przeglądów sokolich, Warszawa 1937.

Regulamin zawodów, Poznań 1910.

Regulamin Organizacji Sokolic ZTG "Sokół" w Polsce, Warszawa 1927.

Rowiński S., Ideały i cele sokolstwa polskiego, Kraków 1907.

Rozkazy i wskazówki na jubileusz 40 lecia Sokoła - Macierzy połączonej ze zlotem V Okręgu i zawodami sokolstwa polskiego, Lwów 1907.

Rozkazy i wskazówki na V. Zlot Sokolstwa Polskiego w dniach 15 - 18 lipca 1910 r. w Krakowie, Lwów 1910.

Rozkazy i wskazówki na VI. Zlot Sokolstwa Polskiego w dniach 15 - 17 sierpnia 1913 r. w Urbanowie pod Poznaniem.

Rozkazy i wskazówki na I-szy Zlot Sokolstwa Dzielnicy Wielkopolskiej i Pomorskiej w dniach 13, 14  i 15 sierpnia 1922 roku w Poznaniu, Poznań 1922.

Ruciński Sz., Ćwiczenia z lancą, Kraków 1901.

Schneider J., Les Sokols, Praque 1925.

Schultz T., O wychowaniu fizycznym ze stanowiska teoretycznego w zastosowaniu praktycznym, Poznań 1913.

Sejm Rzeczypospolitej o Pomorzu w 1920 r. - Sprawozdanie Komisji Pomorskiej, wstęp i przypisy J. Borzyszkowski i P. Hauser, Gdańsk 1985.

Sikorski W., Gimnastyka podręcznik metodyczny dla nauczycieli, Lwów 1931.

Sikorski W., System Linga. Programy lekcyjne dla młodzieży i mężczyzn od 18 -50 lat, Lwów 1913.

Ks. Siwek P., Sokół Polski i Jego ideologia, Warszawa 1938.

- "Skaut" / Lwów / 1910 - 1918.

- Sokol. Casopis Pro Telesnou a Mravni Vychovu, red. Antonin Benda, Majitel a Vydavatel Sokol  Prażsky. Rocnik 49 - 55.

- Sokol. Casopis pro cvitele,trenery a vzdelavatele,Rocnik 1997.

- Sokol Prazsky. Zpravodaj,cerven 1994.

- Sokolsky Vestnik. List ceske obce sokolske, Rocnik 52/1995.

- Sokole słownictwo gimnastyczne, ZTG "Sokół" w Polsce, Warszawa 1927.

- Sokoli śpiewniczek. Polish Falcons of America, 1991 r.

- "Sokół", USA 1896-1939.

- „Sokół". Dodatek Techniczny do Przewodnika Gimnastycznego "Sokół", red. Jan Fazanowicz, Warszawa 1925 -1930.

- "Sokół Pomorski" organ Dzielnicy Pomorskiej ZTG "Sokół" w Polsce, Grudziądz 1932-1935,  Bydgoszcz 1993-1997.

- "Sokół na Pomorzu" organ Dzielnicy Pomorskiej ZTG "Sokół" w Polsce, Toruń 1935 - 1939.

- Sokół. Organ Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich w Królestwie Polskim, red. Stanisław Popowski,1906 - 1907.

- "Sokół", Poznań 1902 - 1939.

- Sokół - organ Dzielnic Wielkopolskiej i pomorskiej ZTG "Sokół" w Polsce.

- "Sokół" Ilustrowany Dwutygodnik Gimn. Sportowy, organ Dzielnic Wielkopolskiej i Pomorskiej.

"Sokół" lubawski 1896 - 1936, Lubawa 1936.

Sokół na Pomorzu 10 - lecie Niepodległości , Grudziądz 1929.

"Sokół" piechota. Regulamin musztry piechoty. Projekt zatwierdzony przez związkową komendę stałych drużyn sokolich, Lwów 1913.

Sokół, VII. Zlot Sokolstwa Polskiego w Poznaniu 1929 /druk zwarty jednolity/,także PG "Sokół", Warszawa 1 lipca 1929/13.

Srebrna księga "Sokoła" poznańskiego 1886 - 1911, Poznań 1911.

Sport bydgoski w ilustracji - Jednodniówka Sportowa, Patronowi Sportu bydgoskiego W.P. gen.  Thommeé, 1928.

"Sport Pomorski" dodatek do Dziennika bydgoskiego, red. Wojciech Albrycht.

Sprawozdanie Wydziału Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim za czas od 1 stycznia 1901 do 7 lutego 1904, Poznań 1904.

Sprawozdanie Zarządu Dzielnicy Pomorskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce za rok 1930, Grudziądz 1931.

Sprawozdanie Zarządu Związku TG"Sokół" w Polsce za lata 1926-1927, Warszawa 1928.

Stanica. Jednodniówka poświęcona prezesowi Związku Sokolstwa Polskiego druhowi Adamowi Zamoyskiemu w dniu Jego imienin 24 grudnia 1929 roku, Katowice 1929.

Stenographische Berichte über Verhandlungen des Hauses der Abgeordneten.

Statut Krakowskiego Stowarzyszenia Gimnastycznego "Sokół" z dn. 23 lutego 1885,  Kraków 1885.

Statut Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Krakowie z dn. 16 stycznia 1903 roku,  Kraków 1903.

Statut Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" /wzorcowy/, Warszawa 1920.

Statut Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Krakowie z dnia 5 czerwca 1890 roku, Kraków 1890.

Statut Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" we Lwowie, Lwów 1880.

Statut Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" we Lwowie, Lwów 1886.

Statut Związku Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce, Warszawa 1927.

Sytuacja społeczno - polityczna i gospodarcza obszaru Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu w latach 1933 - 1937, Wybór źródeł wydali Piotr Stawecki, Waldemar Rezmer, Toruń 1992.

Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" Gniazdo I w Grudziądzu 1893 - 1938, Sprawozdanie za rok 1938.

Tradycja Sokoła Wielkopolskiego, Wystawa 13.11. - 30.12., Katalog pamiątek historycznych Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Zbiorach Muzeum Śremskiego, Śrem 1994.

Trzydzieści lat pracy Sokolstwa w Świeciu n. W. 1896 - 1926, Świecie 1926.

Terech M., Zasady wewnętrznej organizacji sokolstwa polskiego, 1933.

Tygodnik Poznański 1862/40.

Tygodnik Sportowy, tygodniowy dodatek do Dziennika Bydgoskiego.

Tymczasowa instrukcja organizacyjna / Stałych Drużyn Sokolich z 24.04.1913, / 1913/.

Ustawy Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Miłosławiu założonego w październiku 1894 r.

Ustawy Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" we Wrocławiu założonego 21.07.1894 r., Poznań 1895.

Ustawy Związku Sokołów w P.N., Poznań 1912.

W wolnej Polsce Zlot Sokolstwa Polskiego Jednodniówka, Warszawa 1921.

"Wiarus Polski" / Bochum / 1905 - 1911.

Wolańczyk M., Zamoyska J., Katechizm Sokoli, Lwów 1929.

Wolne ćwiczenia zlotowe dla druhów na rok 1933 - obowiązujący na tegorocznych zlotach Okręgowych i Dzielnicy Pomorskiej, Toruń 1933.

Wskazówki dla Przodowników, oprac. Jan Fazanowicz, Poznań 1921.

Wyrobek Z., Vademecum skauta, Kraków 1912.

Zbiór ustaw sokolich, Lwów 1910.

Zbiór regulaminów sokolich, Warszawa 1929.

Zbiór Regulaminów Sokolich – ZTG "Sokół" w Polsce, Warszawa 1933.

I.             Zlot Sokolstwa Polskiego w Warszawie 1921.Odrębne ćwiczenia Dzielnicy Wielkopolskiej.

Złota Księga Sokoła Poznańskiego, Poznań 1936.

Żniński I., Idea Sokola, Bochum 1907.

III. Prasa

A B C - Nowiny Codzienne

Drwęca

Dziennik Bydgoski

Dziennik Chojnicki

Dziennik Gdyński

Dziennik Kujawski

Dziennik Wieczorny

Express Bydgoski

Gazeta Brodnicka

Gazeta Bydgoska

Gazeta Chełmżyńska. Culmseer Anzeiger.

Gazeta Gdańska

Gazeta Grudziądzka

Gazeta Narodowa

Gazeta Nowska

Gazeta Pomorska

Gazeta Regionalna

Gazeta Sportowa

Gazeta Sępoleńska

Gazeta Toruńska

Gazeta Tucholska

Gazeta Wąbrzeska

Głos Chełmżyński

Głos Pogranicza

Głos Robotnika

Głos Świecki

Głos Tucholski

Głos Wąbrzeski

Ilustrowany Kurier Polski

Junak

Nowości

Od Naszego Morza

Obrona Ludu

Słowo Pomorskie

Siła i Zdrowie

Sport i Kultura Fizyczna

Sportowiec

Ziemia Michałowska

IV. Pamiętniki i Wspomnienia

Albrycht W., Sport pomorski dawniej, Bydgoszcz 1959 / 4 odcinki z IKP w CINSP /.

Anders W., Bez ostatniego rozdziału, Lublin 1995.

Benesić J., Osiem lat w Warszawie, Warszawa 1985.

Chrzanowski B., Z niewoli do wolności - z dziejów Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim,  Poznań 1929.

Chrzanowski B., Wspomnienia, Miejska Biblioteka Publiczna E. Raczyńskiego w Poznaniu, Rkps.1375/I.

Korespondencja do Bernarda Chrzanowskiego, tamże,Rkps.1371.

Bizan M., Przez granice przez wieki, Toruń 1986.

Bizan S., Powiat i miasto Brodnica w walkach o niepodległość 1914 - 1920 rok, Wąbrzeźno, t.1, 1938,  t.2, 1939.

Dembiński J., Radości mało - goryczy dużo. Pamiętnik Pomorzanina z lat 1879 - 1920, oprac. A. Bukowski, Warszawa 1985.

Grodecki P., Sokolstwo warszawskie w czasie wielkiej wojny. Wspomnienia osobiste, Warszawa 1936.

Haller J., Jak wojska polskie zajęły Pomorze /moje wspomnienia /, Od naszego morza, nr 3, 7.02.1932,s.79-82.

Haller J., Pamiętniki, Londyn 1964.

Hulewicz B., Przyczynek do dziejów przewrotu z listopada i grudnia 1918 r. w Poznaniu, Poznań 1920.

Hulewicz B., Wielkie wczoraj w małym kręgu, Warszawa 1973.

Jałowiecki M., Wspomnienia, raporty i sprawozdania z Gdańska / 1919 - 1920 /, Gdańsk 1995.

Księga pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza, Toruń 1930.

Księga pamiątkowa ku uczczeniu 25 - rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" we Lwowie, Lwów 1892.

Księga pamiątkowa ku uczczeniu siedemdziesiątej rocznicy założenia TG "Sokół" w Fordonie 1923 - 1993, Bydgoszcz - Fordon 1993.

Kunz S., Ze wspomnień redaktora "Gazety Grudziądzkiej", wybór dokonał, wstępem i przypisami zaopatrzył Stanisław Kowalczyk, Roczniki Czasopiśmiennictwa Polskiego, t.3.,z.1, Wrocław 1963, s.299 - 330.

Kulerski W., Z moich wspomnień. Dlaczego założyłem Gazetę Grudziądzką i jakie jej były cele ? /w:/ Księga pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza, Toruń 1930.

List Henryka Sienkiewicza do Sokolstwa w Niemczech, Miejska Biblioteka Publiczna im. E.  Raczyńskiego w Poznaniu, Rkps 510/14.

Listopad 1918 we wspomnieniach i relacjach, wybór, opracowanie i wstęp Piotr Łossowski, Piotr Stawecki, Warszawa 1988, Relacje nr : 20,s.125 - 129, 6,s.54., 40,s.231.

Milski B., Sprzed 25 laty, Gazeta Gdańska 1916/40.

Konrad Mrozik 1911 - 1988, Wspomnienia oprac. Maria Mrozik / żona /, Bydgoszcz 1989 /maszynopis/ w AP-B i CINSP.

Majkowski A., Wspomnienia moje, Teka Pomorska, R. III,1938/ 5 - 6.

Makowski B., Pamiętnik poświęcony działalności Okręgu IV Związku Towarzystw Gimnastycznych  "Sokół" w Polsce na niwie krzewienia kultury fizycznej i umacniania polskości na Pomorzu do najazdu hitlerowskiego na Polskę w 1939 r. / maszynopis / w AP-T i CINSP.

Na froncie północnym powstania wielkopolskiego 1918 - 1919. Wspomnienia, wybór i wstp B.Gomolec, Poznań 1973.

Nowakowski J., Szczęśliwe lata, gorzki czas, Bydgoszcz 1996.

Official Souvenir Program Book Commemorating the Centennial Celebration of the Polish Falcons of America 1887 - 1987, Centenial Celebrating 100 Years of Physical Culture in America, Saturday,

     September 26,1987, at the Vista International Hotel 1000 Penn Avenue Pittsburgh, Pensylwania 1987.

Ignacy Jan Paderewski - pamiętniki spisała Mary Lawton, Kraków 1882.

Pamatnik "Sokola" Plzeńskeho 1863 - 1913, Plzni 1913.

Pamatnik Telocvicne Jednoty "Sokol" Pradubice I., Pradubice 1931.

Pamatnik IX. Sletu Vsesokolskeho Poradaneho Na oslavu Stych Narozenin Dr. Miroslawa Tyrse za ucasti svazu "Slovanske Sokolstvo", Praha 1933.

Pamiątka zlotu Sokolstwa w Poznaniu w dniach 15 - 16.08.1896, Poznań 1896.

Pamiętnik Jubileuszowy "Sokoła" w Szamotułach 1887 - 1927, Szamotuły 1927.

Pamiętnik Sokoli 1924 Zlotu Dzielnicy Pomorskiej w dniach 2 i 3 sierpnia w Bydgoszczy, Grudziądz1924.

Pamiętnik "Sokoła" krakowskiego 1885 - 1896, Kraków 1896.

Pamiętnik Jubileuszowy Towarzystwa Gimnastycznego Sokół - Berlin I 1889 - 1913, Berlin 1913.

Pamiętnik I Zjazdu Niepodległościowców byłej Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu 14 stycznia 1934 r., Poznań 1935.

Pamiętnik IV. Zlotu Sokolstwa Polskiego we Lwowie w dniach 27 - 29 czerwca 1903. Lwów 1911.

Pamiętnik V. Zlotu Sokolstwa Polskiego w Krakowie w dniach 14 - 16 lipca 1910, Lwów 1911.

Pamiętnik IX. Zlotu Sokolstwa Polskiego Bydgoszcz 2000 w dniach 2-4.VI.2000 r. oraz udział Sokolstwa Polskiego w XIII. Wszechsokolskim Zlocie w Pradze w dn. 28.VI.-4.VII.2000 r., Bydgoszcz 2000.

Pokłosie pamiątkowe ku uczczeniu 10 rocznicy założenia TG "Sokół" Bydgoszcz V / Okole - Wilczak /, Bydgoszcz 1932.

Powidzki T., Ze świata dziennikarskiego, / w: / Starzy poznaniacy opowiadają, Poznań 1960.

Raszewski Z., Pamiętnik Gapia Bydgoszcz jaką pamiętam z lat 1930 - 1945, Bydgoszcz 1994.

Nie tylko pierwsza brygada / 1914 - 1918 /, Z dokumentów wspomnień listów pozostawionych przez Stanisława Rostworowskiego, Warszawa 1993. T.1, Z legionami w bój.T.2, Przed i po kryzysie przysięgowym. T.3, W adiutanturze Rady Regencyjnej.

Rossbach G., Mein Weg durch die Zeit, Weilburg - Lahn 1950.

Szkice i fragmenty z powstania wielkopolskiego 1918 / 1919, Poznań 1933. XII. Vsesokolsky Slet Praha 1994, Praha - Litomyśl 1995.

Wspomnienia redaktora J. Kwiatkowskiego, Polski Gdańsk w czasie przełomowym cz. I, Orłowo Morskie 1935, cz. II, Gdynia 1937.

Wspomnienia powstańców wielkopolskich, wyboru dokonali i wstępem opatrzyli Lesław Tokarski i Jerzy Ziołek, Poznań 1970.

IX. Wszechsłowiański Zlot Sokolstwa w Pradze 1932, Warszawa 1932.

Marian Żegota - Januszajtis, Życie moje tak burzliwe, Wspomnienia i dokumenty, Warszawa 1993.

V. Opracowania

Acta Prussica - Abhandlungen zur Geschichte Ost - u West preussens. Fritz Gause zum 75. Würzburg : Holzner 1968.

Acta Universitatis Nicolai Copernici, Historia XIV, Toruń 1978.

Aksamitek S., Generał Józef Haller - zarys biografii politycznej, Katowice 1989.

Alabrudzińska E., Mniejszości wyznaniowe w Bydgoszczy w latach 1920 - 1939, Torun 1995.

Aleksandrowicz J., Józef Krzymiński, Ziemia Kujawska,t.7,Warszawa - Poznań - Toruń 1985.

Archiwa i Historiografia Powstania Wielkopolskiego 1918/1919, Bellona,z.1, Londyn 1959.

Atlas organizacji społecznych, Warszawa 1932.

Baier R., Der deutsche Osten als soziale Frage. Eine Studie zur preußischen und deutschen Siedlung - und Polenpolitik in den Ostprovinzen während des Kaiserreichs und der Weimarer Republik, Köln - Wien 1980.

Barański F., Śpiewnik Sokoli, Kraków - Podgórz.

Barański K., Antoni Durski, jego działalność i wkład w rozwój gimnastyki w Polsce, Roczniki Naukowe  AWF, t. II, 1963.

Baske S., Praxis und Prinzipien der preußischen Polenpolitik vom Beginn der Reaktionzeit bis zur Gründung des Deutschen Reichs, in Forschungen zur Osteuropäischen Geschichte, Bd.9,1963.

Bernahrd L., Das polnische Gemeinwesen im preußischen Staat, Die Polenfrage, Leipzig 1907.

Blecking D., Die Geschichte der Nationalpolnischen Turnorganisation "Sokół" im Deutschen Reich 1884 - 1939, Münster 1987. Recenzja, A. Bogucki, Zapiski Historyczne, t. LVIII, z.1, Toruń 1993, s.168 - 170. Rec., tenże, Monografia TG "Sokół" w Rzeszy Niemieckiej, / w: / Kronika Bydgoska, t. XIII, Bydgoszcz 1993,s.295 - 297.

Bibliografia czasopism pomorskich. Województwo bydgoskie, pod red. H.Baranowskiego, Toruń 1969.

Biegański Z., Działalność Stronnictwa Pracy w okręgu bydgoskim /1937 - 1939/, Kronika Bydgoska, t. XV, Bydgoszcz 1994,s.41 - 60.

Bilski S., Słownik biograficzny regionu brodnickiego, Brodnica-Toruń 1991.

Biskupski A., Historia 61 pułku piechoty wielkopolskiej,t.1, Bydgoszcz 1925.

Bobrzyński M., Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1986.

Bogalecki T., Społeczne organizacje przysposobienia wojskowego w Toruniu w latach 1920 - 1939, Rocznik Toruński 12/1977,s.103 - 119.

Bogalecki T., Organizacje młodzieżowe w województwie pomorskim w latach 1920 - 1939, Prace Komisji Historii BTN, 1980, t.XIV,s.65 - 89.

Bogalecki T., Związek Strzelecki w województwie pomorskim w latach 1926 - 1939, Zapiski Historyczne, t.XLVII, Torun 1982, z.2,s.51 - 80.

Bogalecki T., Tajny okręg Związku Strzeleckiego w Wolnym Mieście Gdańsku 1931 - 1938, Wojskowy Przegląd Historyczny 1995, nr 1 - 2,s.127 - 152.

Bogucka K. , Sokół sokoła na zlot woła!, [w:] Express Bydgoski - Magazyn, 13 lipca 2012, s. M12 - M13 plus 8 foto.

Bogucka K., Stadiony pełne kobiet, Express Bydgoski, 14.07.2012.

Bogucki A., Sztandary Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w zbiorach bydgoskiego Muzeum im. Leona Wyczółkowskiego, Kronika Bydgoska, t. IX, Bydgoszcz 1988,s.195 - 214.

Bogucki A., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" na Pomorzu Gdańskim i Kujawach Zachodnich w dobie powstania wielkopolskiego i walki o niepodległość Polski w latach 1918 - 1920, Bydgoszcz 1990.

Bogucki A., Zarys historii Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Bydgoszczy 1886 - 1939 /cz. I/, Kronika Bydgoska ,t. X, Bydgoszcz 1990,s. 66 - 99. Tenże, /cz. II/, tamże, t. XI, Bydgoszcz 1991,s. 123 - 160.

Bogucki A., Zarys dziejów Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" na Pomorzu w latach 1884 - 1938, Jantarowe Szlaki, nr 2 /220/, 1991,s.36 - 38.

Bogucki A., Sokolstwo - Skauting - Harcerstwo, Geneza powstania w latach 1909 - 1911 Harcerstwa Polskiego, Opracowania historyczne na sesję popularno-naukową Sokolstwo - Skauting - Harcerstwo, Bydgoszcz 1992,s.3 - 9.

Bogucki A., Dzieje Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Toruniu w latach 1894 - 1939, Rocznik Toruński, t.21, Toruń 1992,s.81 - 113.

Bogucki A., Losy sokolego sztandaru, Kalendarz Bydgoski 1992,s.176 - 181.

Bogucki A., Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce 1989 - 1993, Bydgoszcz - Fordon 1993.

Bogucki A., Związek Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Polsce w latach 1993- 1997, Bydgoszcz 1997.

Bogucki A., Rola Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w przygotowaniu członków konspiracji zbrojnej na Pomorzu, /w:/ Organizacje paramilitarne i pokrewne na Pomorzu w przededniu II wojny  światowej pod red. W. Rezmera i M. Wojciechowskiego, Biblioteka Fundacji Archiwum Pomorskie Armii Krajowej, t .IX, Toruń 1996,s.93-102.

Bogucki A., Sokoli na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1939 - 1988, Bydgoszcz 1996.

Bolesławowi Chrobremu w 900 rocznice koronacji królewskiej sokolstwo wielkopolskie w hołdzie, Poznań 1926.

Bona J., Legion Pomorski czyli wykazy działaczy polskich na terenie Pomorza przed wojną światową, Grudziądz 1924.

Borzyszkowski J., Polskie towarzystwa młodzieży polskiej w Chełmży w l9l7 r., a wydarzenia z roku 1919, Zapiski Historyczne, t.51, 1986,z.3.

Borzyszkowski J., Inteligencja polska w Prusach Zachodnich 1848 - 1920, Gdańsk 1986.

Braun H., Das politische und turnerische Wirken von Friedrich Ludwig Weidig. Ein Beitr. Zur Geschichte d. revolutionären Bestrebungen im deutschen Vormärz. 2,erg. u. durch eine Dokumentation erw. Aufl. - Sankt Augustin : Richarz 1983.

Borusek K.M., Die Wiener Tschechen zwischen den beiden Weltkrigen unter besonderer Berücksichtigung des Turnvereins "Sokol", Wien 1977.

Bruchhold Wahl H., Die Krise des Großgrundbesitz und die Güterankäufe der Ansiedlungs kommission in der Provinz Posen, in den Jahren 1886 - 1898, Munster 1980.

Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy, Warszawa 1988.

Bukowski A., Regionalizm kaszubski. Ruch naukowy, literacki i kulturalny, Poznań 1950.

Bukowski A., Ruch robotniczy i ruch narodowy na Pomorzu Gdańskim w latach 1905 - 1907, Studia i Materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza, t.3,1957,z.1,s.261 - 290.

Buzek J., Historia polityki narodowościowej rządu pruskiego wobec Polaków od traktatów wiedeńskich do ustaw wyjątkowych z roku 1908, Lwów 1909.

Bydgoski Słownik Biograficzny, pod red. Janusza Kutty.

Bydgoszcz w dobie powstania wielkopolskiego, pod red. Zdzisława Grota, Bydgoszcz 1970.

Bydgoszcz 650 lat praw miejskich, zbiór artykułów pod red. Maksymialiana Grzegorza i Zdzisława Biegańskiego, Bydgoszcz 1996.

Chamot M., Polska myśl chrześcijańsko społeczna w zaborze pruskim w latach 1890 - 1918, Toruń 1991.

Championnats du Monde en Gymnastique, Budapest 1934.

Cieślak T., Biernat Cz., Dzieje Gdańska, Gdańsk 1969.

Cieślak T., Z dziejów prasy polskiej na Pomorzu Gdańskim w okresie zaboru pruskiego, Gdańsk 1964.

Cleinow, Der Verlust der Ostmark, Berlin 1934.

Co o "Sokole" każdy wiedzieć powinien - krótki zarys sokolstwa w Polsce, Warszawa 1932.

Cygan W.K., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1992.

Czapliński W.,Galos A.,Korta W., Historia Niemiec, Ossolineum 1981.

Czarna księga cenzury PRL, Londyn 1978.

Czubiński A., Wielkopolska i Pomorze wobec zamachu stanu w maju 1926 r., Studia do dziejów Wielkopolski i Pomorza,z.1, 1960.

Czubiński A., Problem tzw. separatyzmu dzielnicowego w Wielkopolsce i na Pomorzu w latach 1918 - 1926, Pomorze i Wielkopolska po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1983.

Czubiński A., Grot Z., Miśkiewicz, Powstanie Wielkopolskie 1918 - 1919 zarys dziejów, Warszawa - Poznań 1978.

Danielewicz G., W kręgu Polonii Gdańskiej, Gdańsk 1996.

Deręgowski M., Życie i działalność Pawła Bączyńskiego, rys biograficzny /praca magisterska/, AWF, Warszawa 1973.

Dietrich V., Der Großpolnische Aufstand 1918/1919, Berichte, Erinnerungen, Dokumente, Marburg  1980.

Długosz J., Słownik dziennikarzy regionu pomorsko - kujawskiego, Bydgoszcz 1988.

Dolansky M., Sto deset let Sokola 1862 - 1972, Praha 1973.

Doliński M., Czy ćwiczenia wojskowe mają rację bytu w wychowaniu fizycznym młodzieży, Przegląd Gimnastyczny 1899.

Dzieje Chełmna zarys monograficzny, pod red. M. Biskupa, Warszawa-Poznań-Toruń 1987.

Dzieje Chełmży, pod red. M. Wojciechowskiego, Chełmża 1994.

Dzieje Fordonu i okolic, praca zbiorowa pod red. Z. Biegańskiego, Bydgoszcz 1997.

Dzieje Grudziądza, praca zbiorowa pod red. J. Danielewicza, Grudziądz 1992.

Dzieje Inowrocławia, red. M .Biskup, t.1-2, Warszawa-Poznań-Toruń 1978-1982.

Dzieje Kowalewa Pomorskiego, praca zbiorowa pod red. J.Danielewicza, Bydgoszcz 1986.

Dzieje kultury fizycznej w Bydgoszczy, opracowania-dokumenty-wspomnienia, z.2. i 3, Bydgoszcz 1981.

Dzieje narodu i państwa polskiego, pod red. J.Buszki i A.Garlickiego, Warszawa 1989.

Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku, Gdańsk 1978.

Dzieje Szubina, praca zbiorowa pod red. M. Biskupa, Warszawa-Poznań 1974.

Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, pod red. K. Jasińskiego, Warszawa-Poznań-Toruń 1979.

Dzieje Wielkopolski w wypisach, oprac. A. Czubiński, W. Jakubczyk, Z. Kaczmarczyk, pod red. Z. Grota, Warszawa 1963.

Dzionara P., Był rok 1896,Kalendarz Bydgoski 1969,s.97-98.

Eichel W., Die Körperkultur in Deutschland von 1789 bis 1917, Berlin 1973.

Emancypacja - Asymilacja - Antysemityzm, Żydzi na Pomorzu w XIX i XX w., zbiór studiów pod  red. Z.H.Nowaka, Toruń 1992.

Fazanowicz J., Sokola lekcja olimpijska, Warszawa 1929.

Fazanowicz J., Gimnastyka na przyrządach / zarys systematyki /, Poznań 1935.

Fazanowicz J., Ćwiczenia wolne druhów i druhen na VIII Zlot Sokolstwa Polskiego w Katowicach w roku 1937.

Fazanowicz J., Gimnastyka. Tok lekcyjny i jego przemiany, Poznań 1946.

Fazanowicz J., Garść uwag o sokole na ziemiach polskich, Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX/XX wieku, Poznań 1973,s.153-164.

Feldman J., Bismarck a Polska, Warszawa 1966.

Fularski M., Przysposobienie Wojskowe w Polsce, Warszawa 1929.

Gaj J., Zarys historii polskiej kultury fizycznej w Wolnym Mieście Gdańsku 1920 - 1939, Warszawa - Poznań 1976.

Gaj J., Geneza i rozwój gdańskiego "Sokoła" 1894 - 1918, Wychowanie Fizyczne i Sport, t. XX, Warszawa 1976.

Gaj J., Hądzelek K., Dzieje kultury fizycznej w Polsce w XIX i XX wieku. Koncepcje, uwarunkowania i efekty instytucjalnej działalności, Poznań 1991.

Gąsiorowski A., Z dziejów Sokoła Polskiego w Niemczech / 1889-1918/, Kultura Fizyczna 1972/4.

Gąsiorowski A., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1921, Kultura fizyczna ludności rodzimej na byłym pograniczu niemieckim w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1975.

Gąsiorowski A., Geneza i początki ruchu oporu na Pomorzu Gdańskim, Gadńsk 1991.

Gey T., Die preussiche Verwaltung des Regierungsbezirks Bromberg 1871 - 1920, Köln-Berlin 1976.

Gilewicz Z., Teoria wychowania fizycznego, Warszawa 1954.

Gładysz W., Nauka gimnastyki sokolej, Poznań 1897.

Gminy Wyznaniowe Żydowskie w województwie pomorskim w okresie międzywojennym /1920-1939 /, zbiór studiów pod red. J. Szilinga, Toruń 1995.

Gniewkowski W., Rozwój i modernizacja szwedzkiej gimnastyki Lingów, Roczniki Naukowe  AWF,t.IV,1965.

Gniewkowski W., Rozwój głównych europejskich systemów WF i ich wpływ na kształtowanie się systemu WF w Polsce, Warszawa 1972.

Golczewski F., Das Deutschlandbild der Polen 1918 - 1939, Düsseldorf 1974.

Gołębiewski W., Stroynowski J., Olimpijskie fanfary, Warszawa 1957.

Graś F., Józef Noji sportowiec i patriota, Gorzów Wlkp. - Drezdenko 1978.

Grot Z., Niemieckie systemy Wychowania Fizycznego i ich wpływ na polską kulturę fizyczna w okresie zaborów, Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX/XX wieku, Poznań 1970,s.31-44.

Grot Z., Gaj J., Zarys dziejów kultury fizycznej w Wielkopolsce, Warszawa - Poznań 1973.

Grotówna, działalność "Sokoła" w Poznaniu / 1886 - 1914 /,Wychowanie Fizyczne i Sport, t .VII, z.2, 1963,s.233-243.

Grundmann Gebhard H., Handbuch Der Deutschen Geschichte, Stuttgard 1970.

Grygier T., Niektóre problemy polityczne przejęcia Pomorza Gdańskiego przez Polskę w latach 1919 /1920, Rocznik Grudziądzki 5-6, 1970,s.365 - 385.

Gulczyński A., Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej / 1919 - 1922 /, Poznań 1995.

Hagen W.W., National Solidarityand Organic Work in Prussian Poland 1815 - 1914, Journal of Mudern History, vol.44,No.1, 1972.

Hauser P., Położenie ludności niemieckiej w 1920 r. na Pomorzu, Studia z dziejów Polski, Niemiec i NRD XVI - XX w., Poznań 1974,s.327-334.

Hass L., Masoneria Polska XX wieku, losy, loże, ludzie, Warszawa 1993.

Heza M., Społeczeństwo polskie w Toruniu wobec zagrożenia niemieckiego / październik 1938 - wrzesień 1939 /, Rocznik Toruński 1974 / 9,s.243 - 266.

Historia boksu na Pomorzu, zarys historyczny za okres 1926 - 1976, Bydgoszcz 1976.

Historia Bydgoszczy do roku 1920,t.1, pod red. M.Biskupa, Warszawa-Poznań 1991.

Hojan M., Harcerstwo w Bydgoszczy 1917 - 1992, Bydgoszcz 1922.

Idea sokola, Przegląd sokoli, 1909 / 19.

Informator Woj. Komitetu Kultury Fizycznej i Turystki, red. K.Mrozik,z.1,Bydgoszcz 1969.

Inowrocławski Słownik Biograficzny, pod red. Edmunda Mikołajczaka,z.1 i 2,Inowrocław 1991/1994.

Ks. Jacewicz W., Naczelne hasła moralne skautingu, Kraków 1992.

Jacobson J., Z ludem wielkopolskim przeciw zaborcy, Toruń 1936.

Jakóbczyk W., Rola "Sokoła" w rozwoju wychowania fizycznego oraz patriotycznego wychowania w zaborze pruskim, Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX / XX w., Poznań 1973,s.45 - 114.

Jakóbczyk W., Prasa w Wielkopolsce / 1859 - 1918 /, Prasa polska w latach 1864 - 1918, pod red. J.Łojka, Warszawa 1976,s.177 - 201.

Jakóbczyk W., Zasłużeni Wielkopolanie XIX wieku, Warszawa 1987.

Jakóbczyk W., Ruch sokołów, Przetrwać nad Wartą 1815 - 1914,s.50 - 52, Warszawa 1989.

Jankowski J., Harcerstwo Pomorza Gdańskiego i Kujaw 1911 - 1945, Warszawa 1987.

Jarzembowski R., Włocławski sport, Włocławek 1992.

Jasińska M., Bibliografia czasopism sportowych w Polsce 1881 - 1981, Warszawa 1983.

Jaśkowiak J., Bydgoskie Sokoły, 68 cotygodniowych odcinków, Dziennik Wieczorny od nr 193 z dn.3/5.10.1986 do nr 10 z dn.15/17.01.1988.

John G.H., Politik und Turnen. Die Deutsche Turnerschaft als nationale Bewegung im deutschen Kaiserreich 1871 - 1914, Ahrensburg 1976.

Jordan H., Miejski Park dra Jordana w Krakowie, Kraków 1894.

Kabaciński R., Kotowski W., Wojciak J., Bydgoszcz zarys dziejów, Bydgoszcz 1980.

Kalabiński S., Antynarodowa polityka endecji w rewolucji 1905 - 1907, Warszawa 1955.

Kałdowski J., Antoni Piotrowicz art. mal. 1869 - 1923, Chełmno 1986.

Kamiński J., Słynni mieszkańcy ziemi świeckiej, Bydgoszcz 1988.

Karpus Z., Obóz internowanych nr 7 w Tucholi / wrzesień 1921 - styczeń 1923 /, Toruń 1991.

Karwański W., Skarbowski K., Zlot Sokoli w Pradze czeskiej 1926 r., Lwów 1926.

Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, słownik biograficzny, Koszalin 1993.

Keyser E., Westpreussen und das deutsche Volk, Danzig 1919.

Keyser E., Der Osten und die Deutschen Westpreussen - Jahrbuch, 1954.

Kieniewicz S., Historia Polski 1795 - 1918, Warszawa 1969.

Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1983.

Kocon W., Historia Pomorskiego Okręgowego Związku Lekkoatletycznego za okres  25 lat istnienia 1924 - 1949, powielacz w CINSP.

Kocon W., Jak bydgoszczanie przeżywali olimpiady w latach 1924 - 1928, Kalendarz Bydgoski 1984,s. 150 - 156.

Kocon W., Kartki z historii sportu bydgoskiego sokolstwa, Bydgoszcz 1993.

Komorowski K., Konspiracja pomorska 1939 - 1947, Gdańsk 1993.

Koronowo zarys dziejów miasta, Bydgoszcz 1968.

Kozakova Z., Sokolske Slety 1882-1948,Praha 1994.

Kozłowski E., Wrzosek M., Historia oręża polskiego 1795 - 1939, Warszawa 1984.

Kozłowski W., Powiat tucholski w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, Tuchola 1991.

IV Krajowa Konferencja Naukowa. Polonijna Kultura Fizyczna Rogi, 8 - 9 stycznia 1988, Poznań1990,red.naukowa B. Woltmann.

Krasuski J., Kulturkampf, Poznań 1963.

Krasuski J., Stosunki polsko - niemieckie 1871 - 1939, Warszawa 1967.
Kronika Związku Szlachty Polskiej Oddział Bydgoszcz 1995-2013, red. Romuald Kromplewski zeszyty: za 1995 – 2004, 2005, 2006, 2007, Tenże razem 26 zeszytów 2008 - 2012, ss. 104 + 636, red. Ewa Kmiecińska 5 zeszytów 2012 - 2013, s. 637 - 961. Zob. Archiwum Związku Szlachty Polskiej Oddział w Bydgoszczy - Archives of the Polish Nobility Association Branch in Bydgoszcz, dostęp 12.05.2015: http://bydgoszcz.szlachta.org.pl/

Kryska Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991.

Krzyżelewski Ł., 100 lat Towarzystwa Gimnastycznego Koronowo /1895 - 1995 /,Koronowo 1995.

Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej pod. red. J. Majchrowskiego, Warszawa 1994.

Kubalski E., Krótki zarys historii i organizacji sokolstwa polskiego, Kraków 1931.

Kubik K., Józef Czyżewski i jego działalność naukowo polityczna do roku 1920, Gdańskie Zeszyty Humanistyczne 1966 / 14.

Kulpiński H., Najdłuższa wojna na Pomorzu Gdańskim 1772 - 1920, Bydgoszcz 1987.

Kukiel M., Dzieje Polski porozbiorowe 1795 - 1921, Paris 1983.

Kutta J., Obywatele Honorowi Miasta Bydgoszczy / 1920 - 1939 /, Bydgoszcz 1992.

Kutta J., Policja w Polsce odrodzonej - Wielkopolska i Pomorze 1918 - 1922, Bydgoszcz 1994.

Kuzma T.L., Polish Falcons of America. District History Serwis, January - December 1887-1987.

Lange J., Rozwój sokolstwa z okazji czterdziestolecia Sokolstwa Wielkopolskiego.

70 lat Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki w Bydgoszczy 1925 - 1995, oprac. M. Mućko, J. Żółkoś., Bydgoszcz 1996.

100 lat sportu ma Kujawach i Pomorzu, praca zbiorowa pod red. W. Jastrzębskiego, Bydgoszcz 1993.

125 lat Sokolstwa Polskiego 1867 - 1992, Warszawa - Inowrocław 1992.

135 let Sokola Prażskeho 1862-1997,Praha 1997.

Laubert M., Westpreussen in der Geschichte, Wir von der Weichsel und Warthe, 1950.

Laurentowski F., Działalność Wenantego Piaseckiego w Galicji, Studia nad dziejami kultury fizycznej

     XIX / XX wieku, Poznań 1973,s.129 - 134.

Leitgeber S., Potuliccy, Londyn 1990.

Leksykon harcerstwa, praca pod red. O. Fietkiewicza, Warszawa 1988.

Ling H., Tabeller för Kungl. Gymn., Stockholm 1866.

Lewandowski W., Materiały do historii powstania wielkopolskiego 1918 / 1919, 1938.

Lipoński W., Początki kultury fizycznej w Wielkopolsce 1839 - 1887, Kultura Fizyczna 1970/3-5.

Lipoński W., Zakłady gimnastyczne i Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", Dzieje Poznania pod red. ,J. Topolskiego i L. Trzeciakowskiego, t.II,cz.1 /1793 - 1918 /, Warszawa - Poznań ,s.747-756.

Lukas G., Zur Traditionispflege in Der Körperkultur, Dargestellt Am Dreigestirn Der Deutschen Turnväter, Szkice nad dziejami kultury fizycznej XIX / XX w., Poznań 1973,s.45 - 66.

Lukas G., Die Körperkultur in Deutschland von den Anfangen bis zur Neuzeit, Berlin 1969.

Lutosławski W., O wychowaniu narodowym, Kraków 1900.

Lwów i Małopolska Wschodnia w Legjonach Polskich 1914 - 1917, Lwów 1935.

Łada H., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Pakości, Pakość 1985.

Łada H., Maksymilian Gruszczyński, Bydgoszcz 1987.

Łada H., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Gniewkowie, Gniewkowo 1988.

Łada H., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Strzelnie, Strzelno 1988.

Łada H., Witczak D., 100 lat Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" Nadgoplański w Kruszwicy 1893 - 1993, Kruszwica 1993.

Łobożewicz R., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Chełmnie Pomorskim w dwudziestoleciu międzywojennym, praca magisterska AWF,Gorzów Wlkp.1980.

Łoza S., Czy wiesz kto to jest, Warszawa 1938.

Łukaszewicz W., Ruch robotniczy w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim 1890 - 1907, Toruń 1961.

Łukaszewicz W., Pomorze Gdańskie po oddziałowywaniem wydarzeń rewolucyjnych w Rosji i w Niemczech w latach 1917 - 1919, Komunikaty Instytutu Bałtyckiego,z.7,Gdańsk 1967,s.1-35.

Łyczkowski E., Próby bezpośredniego porozumienia Polski z Wolnym Miastem Gdańskiem w latach 1919 - 1920, Studia z dziejów Polski,Niemiec i NRD XVI - XX w.,Poznań 1974,s.289 - 298.

Maciejewski A., Bydgoscy olimpijczycy oraz medaliści mistrzostw świata i Europy, Bydgoszcz 1996.

Majkowski A., Historia Kaszubów, Gdynia 1938.

Makowski B., Zarys pracy Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza, Księga pamiątkowa 10 lecia Pomorza, Toruń 1933.

Makowski B., Na 100 lecie polskiej gimnastyki 1867 - 1967. Udział ziemi gdańskiej i Kaszub w  krzewieniu polskiej kultury fizycznej w okresie 1894 - 1939, oraz w walce z naporem germańskim, Toruń 1967,masznopis w CINSP.

Makowski B., W obliczu 50 rocznicy powstania wielkopolskiego. Z walk o polskość ziemi pomorskiej w czasach zaborczych, Toruń 1969.

Makowski B., Dzieje pierwszego towarzystwa gimnastyczno - sportowego w Toruniu oraz na Pomorzu. Rok założenia 1894, Toruń 1970, maszynopis w CINSP.

Małecki D., W gnieździe Sokoła Gazeta Polska, Rocznik: Nr 21 z 23 maja 2012.

Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939 - 1980, pod red. B. Klimaszewskiego, Warszawa 1992.

Mamuszka F., Sopot - szkice z dziejów, Gdańsk 1975.

Marczewski J., Narodowa Demokracja w poznańskiem 1900 - 1914, Warszawa 1967.

Marczewski J., Narodowa Demokracja a polskie stowarzyszenia wychowania fizycznego w poznańskiem, Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX/XX wieku, Poznań 1973,s.115 - 128.

Michalski R., Przewrót majowy 1926 r. w świetle prasy pomorskiej, Toruń 1972.

Michałowski W., Życie i działalność społeczno - polityczna doktora medycyny Teofila Rzepnikowskiego, Archiwum Historii Filozofii i Medycyny,t.25.

Mikołajczak E., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Inowrocławiu, Inowrocław 1992.

Mikos S., Sprawa przewiezienia armii Hallera do Polski jako przejaw walki o Gdańsk i Pomorze na przełomie 1918-1919 roku, Rocznik Gdański,t.XLV,z.2, 1985,s.31-55.

Mincer F., Redaktor Stanisław Nowakowski, Kalendarz Bydgoski, cz.1 1982,s.135-138,cz.2, 1983,s. 167 - 170.

Mojmir H., Skauting i wytyczne kierunki pracy narodowowyzwoleńczej, Kraków 1916.

Molenda J., Piłsudczycy a Narodowi Demokraci 1908 - 1918, Warszawa 1980.

Molik W., Dziennikarze polscy pod panowaniem pruskim 1890 - 1914 / próba charakterystyki /, Inteligencja polska XIX i XX wieku, red. Czepulis-Rastenis, Warszawa 1983.

Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Toruniu w XIX i XX w., Zbiór studiów pod red. M. Wojciechowskiego, Toruń 1993.

Monografia Wielkiego Pomorza i Gdyni z okazji 20 lecia powrotu ziemi pomorskiej do Macierzy, Toruń 1939.

Mońka S., Żytkowicz A., Bibliografia wychowania fizycznego i sportu w Polsce / 1841 - 1914 /, Warszawa 1961.

Mroczko M., Polska myśl zachodnia 1918-1939 (Kształtowanie i upowszechnianie), Poznań 1986.

Mroczko M.., Kwestia dostępu do morza w polskiej myśli politycznej okresu I i II wojny światowej, /w:/ Wizje przyszłej Polski w myśli politycznej lat I i II wojny światowej. Materiały z konferencji naukowej w Gdańsku - Sobieszewie, pod red. M. Tantego, Warszawa 1990.

Mroczko., Problemy kształtowania myśli zachodniej w Drugiej Rzeczypospolitej, Gdańsl 1981.

Mroczko M., Udział instytucji i stowarzyszeń pomorskich w kształtowaniu i upowszechnianiu myśli zachodniej /1920 - 1939/, Zapiski Historyczne, z.4/1980.

Mroczko M., Ziemie dzielnicy pruskiej w polskich koncepcjach i działalności politycznej 1864 - 1939, Gdańsk 1994.

Ks. Mross H., Słownik Biograficzny Kapłanów Diecezji Chełmińskiej wyświęconych w latach 1821 - 1920, Pelplin 1995.

Mrozik K., Organizacja i  dorobek Miejskiego Komitetu WF i PW w Bydgoszczy w latach 1922 - 1939, Kronika Bydgoska, t. VII, Bydgoszcz 1986,s.234 - 244.

Mrozik K., Osiągnięcia bydgoskiego sportu w czasach II Rzeczypospolitej, Kronika Bydgoska, t. XIV, 1993,s.235 - 263.

Mrozik K., Stowarzyszenia i kluby sportowe międzywojennej Bydgoszczy, Kronika Bydgoska, t.XV,

     1994,s.146 - 152.

Muths J.G., Gymnastik fur die Jugend, Schnepfenthal 1793.

Nakło nad Notecią dzieje miasta i okolic, praca zbiorowa pod red. J.Danielewicza, Nakło 1990.

Nadolski M., Dzieje Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Wąbrzeźnie w latach 1895 - 1939. Wybrane zagadnienia. Praca magisterska WSP, Bydgoszcz 1991.

Novotny J., Sokol v zivote naroda, Praha 1990.

Ocenasek A., Pergl V., Tużme se, Praha 1936.

Opowieści bydgoskie, wybrała i oprac. W.Drygałowa, Poznań 1970.

Oppen D., Deutsche, Polen und Kaschuben in Westpreussen 1871 - 1914, Jahrbuch für die Geschichte Mittel - und Ostdeutschlands, Berlin 1955.

Oracki T., Słownik biograficzny Warmii i Mazur XIX i XX wieku / do 1945 /, Warszawa 1983.

Oracki T., Teofil Rzepnikowski / 1843 - 1922 /, lekarz, działacz społeczno - oświatowy, gospodarczy  i polityczny, organizator spółdzielczości polskiej na Pomorzu, Zasłużeni ludzie Pomorza.

Pawluczuk Z., Zarys dziejów Towarzystw Gimnastycznych "Sokół" w Gdańsku, na Kaszubach i Kociewiu w latach 1894 - 1939, Gdańsk 1995.

Pepliński W., Stosunek do Niemiec i polityki polsko - niemieckiej na łamach "Słowa Pomorskiego" w latach 1920 - 1939, Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego, nr 6 , 1977.

Pepliński W., Walka endecji z sanacją o wpływy na Pomorzu po maju 1926 r. w publicystyce "Słowa Pomorskiego", Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego, nr 8, 1978.

Pepliński W., Oblicze społeczno - polityczne "Słowa Pomorskiego" w latach 1920 - 1939, Gdańsk 1978.

Pepliński W., Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920 - 1939, Gdańsk 1987.

Perlińska A., Bydgoszcz miasto wioślarzy, Kalendarz Bydgoski 1981,s.83 - 86.

Perutka J., Wpływy "Sokoła" czeskiego w krajach ościennych, Studia  nad dziejami kultury  fizycznej XIX / XX w., Poznań 1973,s.143 - 151.

Piasecki E., Scheriber M., Harce młodzieży polskiej, Lwów 1912.

Piasecki E., Dzieje wychowania fizycznego, Lwów 1929.

Piasecki W., O celach i zadaniach towarzystwa gimnastycznego, Kraków 1885.

Pienkos D.E., One Hundered Years Young : A History of The Polish Falcons of America, 1887 - 1987, New York 1987.

Plebiscyt na Warmji, Mazurach i Ziemi Malborskiej. Praca zbiorowa, na dziesięciolecie 1920 - 1930, Toruń 1930.

Podgóreczny J., Niepospolici ludzie Kujaw i Pomorza, Bydgoszcz 1967.

Podgóreczny J., Grób nieznanego powstańca wielkopolskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1988.

Polacy w Berlinie - przyczynek do historii wychodźstwa polskiego w Berlinie i po prawym brzegu Łaby, oprac. J. Kaźmierczak.

Polska Bydgoszcz 1920 - 1930 dziesięć lat pracy twórczej, Bydgoszcz 1930.

Polski Słownik Biograficzny.

Pomorscy patroni ulic Trójmiasta, red. S. Gierszewski, Gdańsk 1977.

Pomorze - Polska - Europa. Studia i materiały z dziejów XIX i XX wieku, Toruń 1995.

Pomorze i Wielkopolska po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, Studia pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1983.

Pomorze w dziejach Polski, Gdańsk 1991.

Poprad I., Gimnastyka rytmiczna, tłum. K. Muszałówna, Warszawa 1926.

Posłaniec Błogosławionej Juty, Rocznik pierwszy, Kalendarz kościelny dla parafii chełmżyńskiej na rok 1928, Chełmża 1928.

Powidzki T., Sokół Wielkopolski w dążeniu do niepodległości. Z dziejów Związku Sokołów polskich w państwie niemieckim, Poznań 1934.

Powstanie kościuszkowskie na Kujawach i Pomorzu Gdańskim pod. red. M. Pawlaka, Bydgoszcz  1994.

Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926 - 1937, Warszawa 1980.

Przybyszewski K., Pierwsze dni niepodległego Torunia, Rocznik Toruński,t.15, 1980,s.209-220.

Przybyszewski K., Franciszek Wiencek / 1889 - 1939 / działacz niepodległościowy i społeczny. W stulecie urodzin i pięćdziesięciolecie śmierci, Rocznik Toruński,t.19,s.151 - 157.

Rafiński S., Portret zapomnianego drukarza pomorskiego Jana Michała Rakowskiego, Rocznik Grudziądzki, t.9, 1985.

Richter F., Preussische Wirtschafts politik in den Ostprovinzen, Königsberg 1938.

Romanow A., Prasa polska w Wolnym Mieście Gdańsku / 1920 - 1939 /, Gdańsk 1979.

Romanow A., Gdańska prasa polska 1891 - 1920, Gdańsk 1994.

Ruch niepodległościowy na Pomorzu, red. T. Petrykowski, Toruń 1935.

Rydzkowski Julian 1891 - 1978 w 100 rocznicę urodzin, Chojnice 1991.

Ryfowa A., Myśl słowiańska w Sokole polskim, Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX / XX  wieku, Poznań 1973,s.135 - 143.

Ryfowa A., Sokół w latach dążeń niepodległościowych i powstań narodowych, Studia z dziejów Polski, Niemiec i NRD, Poznań 1974,s.217 - 228.

Ryfowa A., Działalność Sokoła polskiego w zaborze pruskim i wśród wychodźstwa w Niemczech  1884 - 1914, Warszawa - Poznań 1976.Recenzja, Wiktor Frąckowiak, Recenzje i omówienia, Rocznik Gdański, t. 39,z.2,1979,s.206 - 212.

Rzepecki K., Pobudka wyborcza, t.1, Poznań 1907.

Rzepecki K., Naprzód czy wstecz ? Pobudki wyborczej,t.2, Poznań 1912.

Rzepecki K., Historia ustawy wyborczej pruskiej oraz wyniki wyborów do sejmu pruskiego z 1903 i 1908 r. na ziemiach polskich, Poznań 1913.

Rzepecki K., Powstanie grudniowe w Wielkopolsce 27.12.1918, Poznań 1919.

Rzepecki K., Oswobodzenie Poznania 27.12.1928, Poznań 1923.

Salmonowicz S., Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Poznań 1987.

Semczuk M., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Toruniu w latach 1920 - 1939, praca magisterska UMK, pod red. M. Wojciechowskiego, Toruń 1976.

Schneider J.,  Projekt rozszerzenia organizacji sokolskiej na wszystkie ziemie słowiańskie, Praga 1908.

Schramm, Wygrać Polskę 1914 - 1918, Warszawa 1989.

Schröder W., Johann Christoph Friedrick Guths - Maths, sein Leben und sein Werk. Körpererziiehung, Heft 5, 1959,s.217 - 242.

Serczyk J., Grudziądz i jego region w historiografii zachodnioniemieckiej po roku 1945, Rocznik  Grudziądzki, t. 2, 1961,s.131 - 140.

Serba J., Sztandar "Sokoła" z Buska, Poznań 1992.

Sroka Z., Z działalności Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Wyrzysku, Wyrzysk 1988.

Sikorski Cz., Miasto na Soli. Zarys historii Inowrocławia do 1919 , Warszawa 1988.

Sikorski W., System Linga w zarysie, Lwów 1912.

Sip J., Czasopismo "Sokół" 1902 - 1919, próba monografii, praca magisterska AWF Poznań,nr  75.

Skaradziński B., Polskie lata 1919 - 1920, Warszawa 1995.

Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej.

Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego pod. red. S.Gierszewskiego.

Smarzyński H., Henryk Jordan - pionier nowoczesnego wychowania fizycznego w Polsce, Kraków 1958.

Snopko J., Przewodnik Gimnastyczny "Sokół", Sokół 3/1990.

Sokol,seine Entstehung,Entwicklung und Bedeutung,Internationale Konferenz, Fakultät für Körperkultur und Sport der Karlsuniversität,Praha vom 11.bis 14.September 1997 /w druku/.

Społeczeństwo polskie na ziemiach pod panowaniem pruskim w okresie I wojny światowej (1914- 1918), zbiór studiów pod red Mieczysława Wojciechowskiego, Toruń 1996.

Starzyński, Geneza i dzieje "Sokoła" w Kongresówce 1905 - 1930. PG"Sokół" 1931 / 6.

Steyer D., Zarys ruchu robotniczego w Grudziądzu w latach 1920 - 1938, Rocznik Grudziądzki1960/1.

Steyer D., Ruch robotniczy w województwie pomorskim w latach 1920 - 1939, Szkice z dziejów ruchu robotniczego na Pomorzu i Kujawach 1871 - 1948, Bydgoszcz 1968.

Stępniak H., Ludność polska w Wolnym Mieście Gdańsku / 1920 - 1939 /, Gdańsk 1991.

Sto lat sportu w Koronowie 1895 - 1995, Koronowo 1995.

Stromski Z., Pamięci Godni, chojnicki słownik biograficzny, Bydgoszcz 1986.

Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, t.5,1959.

Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX / XX wieku. Materiały sesji naukowej Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań 8 i 9 grudnia 1970, Poznań 1973.

Stursova, Prapory Sokola prażskeho, Praha 1992.

Stüwe W., Der 18. Januar 1920 in Thorn, Thorner Freiheit, z 18.01.1942, nr 15,s.3.

Szczerbiński M., Sokolstwo polskie w Niemczech w latach 1889 - 1918, Wychowanie Fizyczne i Sport 1976 / 1, s.85 - 107.

Szczerbinski M., Zarys działalności sokolstwa polskiego na obczyźnie w latach 1887 - 1918, Katowice 1982.

Szczerbiński M., Rola sportu w utrzymaniu więzi między zbiorowościami polonijnymi a Macierzą w latach 1918 - 1939, Katowice 1984.

Szews J., Filomaci pomorscy, tajne związki młodzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1830 - 1920, Warszawa 1992.

Sztandary sportu polskiego, oprac. I. Grys i K. Zuchora, Warszawa 1996.

Szymańczak Z., Wychowanie obronne młodzieży w systemie pozamilitarnym /od pocz. XIX w. do 1980 r./, Bydgoszcz 1989.

Terech M., "Sokół" u narodów słowiańskich, Warszawa 1933.

Terech M., Zarys dziejów sokolstwa polskiego, Warszawa 1932.

Toporowicz K., Działalność Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Krakowie na polu wychowania fizycznego i sportu pod koniec XIX w., i na początku XX wieku, Rocznik Naukowy WSWF, t.4, Kraków 1965,s.154 - 245.

Toporowicz K., Eugeniusz Piasecki / 1872 - 1947 / życie i dzieło, Warszawa - Kraków 1988.

Tornasz - Vilagbajnoksagok,Budapesten 1934.

Toruń dawny i dzisiejszy - zarys dziejów, pod red. M.Biskupa, Warszawa - Poznań - Toruń 1983.

Toruń i Pomorze pod władzą pruską, Materiały konferencji z 10 - 11 grudnia 1993 w Toruniu, pod red.  Sz. Wierzchosławskiego, Toruń 1995.

Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" na Górnym Śląsku, praca zbiorowa pod red.. H. Przybylskiego i J. Ślężyńskiego, Katowice 1986.

Trawiński W.H., Odyseja Polskiej Armii Błękitnej, Ossolineum 1989.

Trybuszewski H., Od Sokoła do Czarnych-zarys historii sportu w Nakle nad Notecią, Nakło 1991.

Trzebiatowski K., Prasa i organizacje polskie w regencji gdańskiej na przełomie XIX i XX wieku w świetle pruskich materiałów archiwalnych, Rocznik Gdański,t.27, 1968.

Trzeciakowski L., Kulturkampf w zaborze pruskim, Poznań 1970.

Trzeciakowski L., Pod pruskim zaborem 1850 - 1914, Warszawa 1973.

Trześniowski R., Ewolucja systemu wychowania fizycznego w Polsce, Nowa Szkoła 1965 / 11.

Tucholski J., Cichociemni, Warszawa 1985.

Tuszyński B., Prasa i Sport, Warszawa 1981.

Tuszyński B., Prasa Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w trzech zaborach, Kwartalnik Historii Prasy Polskiej, t.24,z.4.1986.

Tuszyński B., Przerwany bieg-sportowcy z Kozielska Ostaszkowa i Starobielska, Warszawa 1993.

Tuszyński B., Ostatnie okrążenie Kusego, Warszawa 1990.

Urbanyi Z., Smoliński Z., Bydgoszcz jako ośrodek sportowy, Kronika Bydgoska, t.3, 1970, s.69 - 114.

Urbanyi Z., Bydgoscy "Sokoli", Opowieści bydgoskie, Bydgoszcz 1970, s.73 - 77.

Urbanyi Z., Zarys historii sportu bydgoskiego 1886 - 1975, Bydgoszcz 1980.

Vogel T., Łucja Rautman /Baumgart A. B./ konkurentka Walasiewiczówny, Kalendarz Bydgoski 1982, s.113 - 116.

Wagner F., Vosberg F., Polenspigel, Berlin 1908.

Walczak M., Społeczeństwo pomorskie wobec wojny polsko - sowieckiej w 1920 r., praca magisterska WSP, Bydgoszcz 1994.

Walkusz J., Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918-1939,Pelplin 1992.

Waic M. a kol., Sokol v ceske spolecnosti 1862-1938,Praha 1996.

Wajda K., Klasa robotnicza Pomorza Wschodniego w drugiej połowie XIX i początkach XX wieku, Warszawa 1981.

Wajda K., Kościół i społeczeństwo polskie Pomorza a państwo pruskie w latach 1860 - 1914, Studia  Pelplińskie, t.16, 1985.

Wajda K., Duchowieństwo pomorskie w walce o polskość na przełomie XIX i XX w.,, Świadectwo 13/27/XI 1989.

Wajda K., Obraz Niemców w publicystyce polskiej lat 1871-1914,Wokół stereotypów Niemców i Polaków, pod red. Wojciecha Wrzesińskiego,Wrocław 1993,s.133-153

Waldo A.L., Sokolstwo przednia straż narodu. Dzieje idei i organizacji w Ameryce, Pittsburgh, t. I 1953,t. II 1956, t. III 1972.

Wapiński R., Działalność Narodowej Partii Robotniczej na terenie województwa pomorskiego w latach 1920 - 1930, Gdańsk 1962.

Wapiński R., Endecja na Pomorzu 1920 - 1939, Gdańsk 1966.

Wapiński R., Endecka koncepcja granic Polski w latach 1918 - 1921, Zapiski Historyczne, t.33, z.3, 1968.

Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893 - 1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Ossolineum 1980.

Wapiński R., Życie polityczne Pomorza w latach 1920 - 1939, Warszawa - Poznań - Toruń 1983.

Wapiński R., Roman Dmowski, Lublin 1988.

Wapiński R., Świadomość polityczna w II Rzeczpospolitej, Łódź 1989.

Wapiński R., Pokolenia Drugiej Rzeczpospolitej, Wrocław - Warszawa - Kraków 1991.

Warsicki S., Kultura fizyczna w Wielkopolsce w latach 1919 - 1927, Poznań 1966.

Weise E., Handbuch der historischen Stätten. Ost - u. Westpreussen, Stuttgard 1966.

Wendorf W., Der Kampf der Deutschen und Polen in die Provinz Posen, Posen 1904.

Wieliczka Z., Wielkopolska a Prusy w dobie powstania 1918 - 1919, Poznań 1933.

Wielkopolski Słownik Biograficzny.

Wierzchosławski Sz., Polski ruch narodowy w Prusach Zachodnich w latach 186 - 1914, Warszawa - Wrocław - Kraków - Gdańsk 1980.

Wierzchosławski Sz., Elity polskiego ruchu narodowego w Poznańskiem i w Prusach Zachodnich w latach 1850 - 1914, Toruń 1992.

Wohl A.,Społeczeństwo-historyczne podłoże sportu,Warszawa 1961.

Wohl A.,Ideowe założenia sportu robotniczego,Sport Robotniczy,t.I, 1962.

Wojciechowski M., Toruń w latach rewolucji listopadowej / 1918 - 1919 /, Rocznik Toruński,t.1, 1966,  s.103 - 129.

Wojciechowski M., Toruń w latach I wojny światowej 1914 - 1918, Rocznik Toruński,t.2, 1967, s.131 - 150.

Wojciechowski M., Problem Pomorza Gdańskiego w czasie konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., Komunikaty Instytutu Bałtyckiego, R.VI,z.11, Gdańsk 1969, s.1 - 19.

Wojciechowski M., Dwie koncepcje powrotu Pomorza Gdańskiego do Polski w latach 1918 - 1920, Zapiski Historyczne, t.35, Toruń 1970.

Wojciechowski M., Powrót Torunia do Polski w 1920 r., Rocznik Toruński, t.5, 1971,s.5 - 29.

Wojciechowski M., Ruch polski na Pomorzu Gdańskim w latach pierwszej wojny Swiatowej / 1914 - 1918 /, Zapiski Historyczne,z.3, 1974.

Wojciechowski M., Powstanie wielkopolskie a Pomorze, Wielkopolska a Pomorze i ziemia złotowska w dobie powstania wielkopolskiego 1918 / 1919, Materiały II Ogólnopolskiego Seminarium Historyków Powstania Wielkopolskiego, Kościan 2.02.1973, Leszno 1977, s. 57 - 73.

Wojciechowski M., Powrót Pomorza do Polski 1918 - 1920, Toruń 1918.

Wojciechowski M., Polacy na ziemiach polskich pod panowaniem pruskim w walce o powrót do  Macierzy /1918 - 1922/, Od obcego panowania do niepodległego państwa, Toruń 1991.

Wojciechowski M., Akt oskarżenia przeciw księdzu Józefowi Wryczy i lekarzowi Kazimierzowi Pilatowskiemu z Chełmży wystawiony przez naczelnego prokuratora Rzeszy w Lipsku 6.06.1919 r. Przyczynek do dziejów pomorskiej konspiracji niepodległościowej, Zapiski Historyczne, t.47, 1982, z.4, s.279 - 299.

Wojciechowski M., Niemieckie Rady Ludowe w prowincji Prusy Zachodnie w latach 1918-192  /przyczynek do dziejów niemieckiej myśli politycznej w początkach XX w./, Acta Universitatis Wratislaviensis, t.1636, historia CXVI, Wrocław 1994, s. 141-152.

Wolańczyk M., Historia sokolstwa polskiego, Lwów 1932.

Wolańczyk M., Macierz sokola w 60 letnim rozwoju 1867 - 1927, Lwów 1927.

Woltmann B., Działalność narodowa polskich organizacji sportowych na pograniczu złotowsko - kaszubskim, Studia nad dziejami kultury fizycznej XIX / XX wieku, Poznań 1973,s.187 - 195.

Woltmann B., Polska kultura fizyczna na wschodnim pograniczu niemieckim / 1919 - 1939 /, Poznań 1980.

Wonser Tims R., Germanizing Prussian Poland. The H-K-T Society, and the struggle for the eastern marchesin the German Empire, 1894 - 1919, New York 1941.

Woźniczka Paruzel B., Polski ruch wydawniczy w Prusach Zachodnich 1848 - 1914 - próba syntezy,Toruń 1933.

Wroczyński R., Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Ossolineum 1979.

Wróblewska T., Polskie organizacje na Pomorzu Gdańskim w latach 1871 - 1914, Warszawa – Poznań 1989.

Wrzesiński W., Plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz na Powiślu w 1920 r., Olsztyn 1974.

Wrzesiński W., Prusy Zachodnie w polskiej myśli politycznej lat 1864 - 1914, Zapiski Historyczne, t.40,1975.

Wrzesiński W., Ze studiów nad obliczem ideowo - politycznym "Gazety Toruńskiej" / 1867-1914 /, Zapiski Historyczne,t.44,1979,z.3.

Wrzesiński W., Trwałość i zmienność. Ze studiów nad stereotypami Niemców w Polsce w okresie porozbiorowym, Dzieje Najnowsze,t.18,1986,nr 3-4,s.21-54.

Wrzesiński W., Kresy czy pogranicze? Problem ziem zachodnich i północnych w polskiej myśli politycznej XIX i XX w./w:/Między Polską etniczną a historyczną. Polska myśl polityczna XIX i XX w., pod red. W. Wrzesińskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988.

Wunsch E., Sokół wczoraj, dziś i jutro, Poznań 1938.

Wultański J., Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Brodnicy, Szkice Brodnickie, pod. red. K. Grążewskiego, Brodnica 1993,s.239 - 253.

Wybitni ludzie dawnego Torunia, pod red. M.Biskupa, Toruń 1982.

Zakrzewski T., Jakub Sulecki / 1862 - 1941 /, senior polskich działaczy społecznych w Toruniu w latach zaboru pruskiego i w okresie międzywojennym, męczennik Stutthofu, Rocznik Toruński, t.16, 1983, s.153 - 163.

Zakrzewski T., Życie polskie Torunia w ostatnich latach zaboru pruskiego / 1916 - 1920 /, Toruń 1985.

Z dziejów Towarzystw Gimnastycznych "Sokół", praca zbiorowa pod red. Z.Pawluczuka, Gdańsk 1996.

Zjednoczenie Zawodowe Polskie 1902 - 1927. Ćwierć wieku pracy dla narodu i robotnika, Poznań 1927.

Zwycięzcy za drutami - jeńcy polscy w niewoli / 1919 - 1922 / - dokumenty i materiały, oprac. i do druku przyg. S.Alexandrowicz, Z.Karpus, W.Rezmer, Toruń 1995.

Żniński I., Grudziądz, Grudziądz 1913

Wykaz relacji sokołów lub ich krewnych

Roman Kaczmarczyk (Bydgoszcz), Kazimierz Chojnicki (Kowalewo Pom.), Antoni i Kazimierz Orlewicz (Brodnica), Jerzy Buxakowski (Fordon), Halina Durmowicz - (dot. Bogdana Durmowicza) (Toruń), Jan Kazimierz Mełnicki (Brodnica - Lubawa), Bolesław Makowski (Toruń), Joanna Majtkowska - (dot. Stefana i Romana Majtkowskich) (Bydgoszcz), Kazimierz Urbański (Bydgoszcz), Zygfryd Wiciński (Bydgoszcz), Henryk Kulpiński (Chełmża - Bydgoszcz), Wacław Kocon (Bydgoszcz), Tadeusz Spandowski (Chełmno), Józef Intek (Czyste Małe), Alfons Lewandowski (Chełmża), Edmund Wicherek (Bydgoszcz), Zbigniew Wicherek (dot. Alojzego i Stefana Malczewskich) (Bydgoszcz-Nakło), Jerzy Dzierzbicki (Chełmno), Jan i Czesław Bogucki (Bydgoszcz), Aleksander Głowacki (Chełmno), Andrzej Bączyński (Toruń, Wąbrzeźno), Kalikst Piechocki (Bydgoszcz), Henryk Krajczewski (Bydgoszcz), Henryk Łada (Inowrocław), Władysław Mikrut (Bydgoszcz - Koronowo), Teodor Siwczak (Bydgoszcz), Alojzy Wienckowski (Bydgoszcz), Anna Hoffmann Pruss (Bydgoszcz), Marian Doliński (Bydgoszcz), Stanisław Mączyński (Chełmża), Genowefa Lemańczyk (Chojnice - Ogorzeliny), Jan Dolata (Bydgoszcz), Gustaw Roth Kowalski (Gdańsk - Sopot), Izabella Stern z d. Roth (Gdańsk - Sopot), Bogusława Rogatka (dot. Milewskich) (Gdańsk - Gniewkowo), Jadwiga Felchnerowska (Toruń), Helena Przybylska-Bręczewska (Bydgoszcz), Władysława Przybylska-Rapicka (Bydgoszcz), Zygmunt Winiarski (Toruń), Janina Lisewska (dot. Marii Żurawskiej) (Toruń), Danuta Chimiak (dot. Zbigniewa Czarnoty-Bojarskiego) (Wąbrzeźno), Władysław Woźniak (Bydgoszcz), Alfons Zieliński (Fordon), Łucjan Krzyżelewski (Koronowo), Jadwiga Zielińska-Sznajder (Fordon - Toruń), Józefa Bączyńska (dot. Pawła Bączyńskiego) (Wąbrzeźno - Grudziądz), Maria Wietrzyńska Plath (dot. Kazimierza Wietrzyńskiego) (Wąbrzeźno), Alojzy Hęćka (Wąbrzeźno), Leonarda Witkowska Etmańska (Wąbrzeźno), Irena Żółkiewicz-Szafrańska (Bydgoszcz), Kazimierz Maciukiewicz (Bydgoszcz), Józef Menczyński (Bydgoszcz), Alfons Igłowski (Toruń), Maria Gonczerzewicz-Szulc (dot. Kazimierza Goncerzewicza) (Bydgoszcz), Genowefa Pyszka-Wagner i Łucja Pyszka (dot. Szczepana Pyszki) (Bydgoszcz), Franciszek Kortas (Gdynia), Jan Kielas (Skarszewy - Gdańsk), Florian Malchrowicz i Irena Wojciechowska-Malchrowicz (Bydgoszcz), Stefan i Maria Wawrzyniak (Fordon), Leonard Majewski (Fordon), Adam Grabias (Środa Wlkp.), Irena Paterek-John (Berlin - Jarocin - Bydgoszcz), Barbara Garszczyńska (dot. Franciszki Sosnowskiej) (Bydgoszcz), Łucja Baumgart-Rautman (Bydgoszcz), Krystyna Berndt (Bydgoszcz), Leon Młyński (Bydgoszcz), Maria Mrozik (dot. Konrada Mrozika) (Bydgoszcz), Jan Balcewicz (Wilno - Bydgoszcz), Mikołaj Kozłowski (Wilno - Gdańsk), Marian Zalewski (Zblewo - Pelplin), Halina Schreiber (dot. Franciszka i Alojzego Schreiber) (Fordon), Teresa Drill (dot. Bernarda Modrakowskiego) (Fordon), Jadwiga Wojciechowska (Brodnica), Michalina Zielska (Brodnica), Bolesław Krzyżanowski (Sępólno Krajeńskie), Ewa Wleklińska-Wawrzyniak (dot. Wleklińskich i Niewiteckich) (Fordon), Dewila Grudzińska (Bydgoszcz), Feliks Władyszewski (Bydgoszcz), Augustyn Selonke (Chylonia), Franciszek Bera (Bydgoszcz), Rozalia Bera (Bydgoszcz), Henryk Kaczmarczyk (Bydgoszcz), Gertruda Drewek-Groszkowska (Chojnice), Stanisław Henne (Bydgoszcz), Witold Domachowski (Świecie), Feliks Goliński (Bydgoszcz), Krystyna Popielewska (Stanisław Kalka) (Bydgoszcz).

Źródło: Księga relacji, wywiadów i wspomnień działaczy Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”, spisał Andrzej Bogucki w latach 1987-1996, w zbiorach Archiwum Państwowego w Bydgoszczy zespół Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego Bydgoszcz - Fordon.

Wykaz Źródeł, Opracowań i Relacji opracował

Dr Andrzej Bogucki