Prezesi i Przywódcy Sokolstwa Polskiego

Prezesi Sokolstwa Polskiego, Związków Sokolich pod zaborami, Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1919-2020 oraz przywódcy kadrowej konspiracji Sokolstwa Polskiego 1939-1988

Wykazów prezesów, naczelników, liderów Sokolstwa Polskiego w latach 1867-2020, jeszcze nikt całościowo nie próbował zrekonstruować. Autor niniejszej książki podjął się próby rekonstrukcji, jednak niepełnego, wykazu przywódców i liderów Sokolstwa Polskiego na ziemiach polskich. Kwerenda archiwalna, źródłowa i publicystyczna trwała od wielu lat. Autor zdaje sobie sprawę, że sporządzenie całkowitego wykazu wymaga ogromnej analizy dokumentów z dziejów sokolstwa. W wykazie pominięto organizacje sokole istniejące poza jedynym legalnym wiernym tradycji i uznanym Związkiem Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Być może w przyszłości powstanie zespół badaczy i przybliży więcej osób działających aktywnie w „Sokole”, szczególnie liderów organizacji z wszystkich terenów, gdzie działało Sokolstwo Polskie. Struktura organizacyjna chronologicznie przedstawia się następująco. Okres od powstania pierwszego gniazda sokolego we Lwowie w 1867 r. do działalności związków sokolich. W latach 1892-1918  działał Związek Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich w Austrii, w latach 1893-1995 w państwie niemieckim jako Związek Sokołów Wielkopolskich, a następnie w latach 1895-1919 jako Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim. W zaborze rosyjskim działał w latach 1905-1907, zaledwie dwa lata Związek Sokołów Polskich w Królestwie Polskim (Kongresowym). W 1919 r. powyższe Związki zorganizowały się w Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, który działał w latach 1919-1939 do wybuchu II wojny światowej – do wkroczenia na ziemie polskie wojsk niemieckich i sowieckich. Sokoli przeszli do sokolej konspiracji niepodległościowej 1939-1988 i działali do upadku komunizmu. Reżim komunistyczny nie pozwolił na działalność sokolstwa w Polsce. Przez 50 lat sokoli na terenie Polski byli w konspiracji. W wielu miastach w Polsce były konspiracyjne gniazda sokole. Sokoli w Polsce utrzymywali więzi pomiędzy sokolimi środowiskami w kraju i sokolstwem polskim, legalnie działającym na emigracji, m.in. w USA, Francji, Wielkiej Brytanii. W 1989 r. wznowił działalność przedwojenny Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, który jest bezpośrednim kontynuatorem, poprzez działalność konspiracyjną w kraju i działalność na emigracji, przedwojennego Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. ZTG „Sokół” w Polsce uzyskał od PFA – USA (Związku Sokołów Polskich w Ameryce) i Związku Sokołów Polskich w Wielkiej Brytanii, Sokolstwa Polskiego w Niemczech i na Litwie, uznanie za jedyną główną organizację związkową w Polsce.  W Poznaniu 9 października 1991 r. odbył się „Światowy Zjazd Związków Sokołów Polskich” z udziałem sokolstwa z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Litwy i Polski. Na tym Zjeździe ZTG „Sokół” w Polsce został uznany i odznaczony „The Official Falcon Seal”. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, spełnił wymagania i został jednogłośnie przyjęty 3.07.1998 r., jako jedyny legalny Związek Sokolstwa Polsce, do Światowego Związku Sokolstwa z siedzibą w Pradze, (Svetovy Svaz Sokolstva – World Sokol Federation). Ten Światowy Związek Sokolstwa to międzynarodowa organizacja pozarządowa utworzona dnia 31 stycznia 1994 r. w Republice Czechosłowacji. Początki ruchu Sokolego sięgają 1862 roku, kiedy to głównie z inicjatywy dr. Miroslava Tyrša i Jindřicha Fügnera, pierwsze gniazda Sokoła zostało założone w Pradze. Ruch Sokoli szybko rozprzestrzenił się nie tylko na ziemiach czeskich, ale w następnych dziesięcioleciach organizacje Sokoła powstały w wielu krajach europejskich, w USA i Kanadzie i in. Jednak Sokół był nie tylko organizacją sportową i wychowania fizycznego, ale dzięki pracy M. Tyrša i jego pomysłów i ideałów był także organizacją edukacyjną, społeczną, kulturotwórczą. Związek powstał z inicjatywy założycielskich organizacji sokolich istniejących na świecie i w ówczesnej Czechosłowacji. Został założony w celu współpracy i wsparcia wszystkich stowarzyszonych organizacji Sokół, rozpowszechniania pomysłów Sokola oraz odnawiania lub zakładania organizacji Sokolich wszędzie tam, gdzie jest zainteresowanie. W praktyce jego zadaniem jest koordynacja działań poszczególnych organizacji członkowskich i wzajemna pomoc w tym zakresie. Obecnie Światowe Stowarzyszenie Sokolstwa zrzesza 13 organizacji sokolich działających w 18 krajach na całym świecie. Do dzisiejszego dnia Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce jest jedynym legalnym polskim związkiem członkiem Svetoveho Svazu Sokolstva – World Sokol Federation.

Prezesi i przywódcy Sokolstwa Polskiego 1867-2020 (wykaz niepełny)

Założyciele czeskiego „Sokoła” w Pradze, skąd idea sokolska rozpowszechniła się na ziemiach polskich i polskiej emigracji oraz w innych krajach świata: Miroslav Tyrš 1832-1884 i Jindřich Fügner 1822-1865. Polski Sokół lwowski 1867-1893: Prezesi, Józef Millert 1867-1871, Jan Dobrzański 1871-1886, Żegota Krówczyński 1886-1893. Związek Polskich Gimnastycznych Towarzystw Sokolich w Austrii  1892-1918: Prezesi, Tadeusz Romanowicz 1892-1897, Antoni Dziędzielewicz 1898-1899, Ksawery Fiszer 1899-1918. Związek Sokołów Wielkopolskich (w Niemczech): Prezes, Józef Krzymiński 1893-1895. Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim  1893-1919: Prezes Bernard Chrzanowski 1895-1919. Związek Sokołów Polskich w Królestwie Polskim (Kongresowym) 1905-1907: Przywódcy: Stefan Dziewulski, Jan Rudnicki, Kazimierz Srokowski. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1919-1939: Prezesi: Bernard Chrzanowski 13.04.1919-18.02.1923, Adam Zamoyski 18.02.1923-5.01.1936, Franciszek Arciszewski 5.01.1936-31.08.1939. Kadrowa konspiracja Sokolstwa Polskiego na ziemiach polskich i w PRL oraz Uchodźstwo 1939-1988, m.in. przywódcy i aktywni działacze: Franciszek Arciszewski, Wojciech Albrycht, Miron Andryszewski, Łucja Baumgart - Rautman, Czesław Bernat,  Artur Blum, Witold Bociek, Andrzej Bogucki, Czesław Bogucki, Jan Bogucki, Paweł Bączyński, Karol Bunsch, Wacław Ciechalski, Alfons Cybulski, Tadeusz Cyrek, Zygmunt Cyrek, Jan Członkowski, Józef Członkowski, Barbara Dębicka, Marian Doliński, Piotr Domaradzki, Bogdan Durmowicz,  Gertruda Drewek – Groszkowska,  Ryszard Dyner, Jan Fazanowicz, Jadwiga Felchnerowska, Klemens Felchnerowski, Felscy - rodzina, Małgorzata Felska, Konrad Firlej, Gąsiorowski Paweł Bogdan, Aleksander Głowacki, Franciszek Gołębiewski, Adam Grabias, Józef Grabowski, Stanisław Gremlic, Edmund Grudowski, Józef Grzelak, Wacław Hamerski, Stanisław Henne, Anna Hoffmann – Pruss, Stanisław Janiak, Roman Kaczmarczyk, Marianna Kaj, Jan Kielas, Barbara Kłoś – Ćwiklińska, Knapskich rodzina, Wacław Kocon, Tadeusz Konieczka, Mikołaj Kozłowski, Edward Kubalski, Zygmunt Kuligowski, Jerzy Lewicki, Antoni Lindner, Henryk Łada, Andrzej Łopata, Antoni Łopata, Bogumiła Maćkowiak, Leonard Majewski,   Stefan Majtkowski, Bolesław Makowski, Alojzy Malczewski, Stanisław Marcela, Franciszek Marduła, Eugenia Nadera, Franciszek Nadera, Jolanta Nadera – Wilk, Wisława Noskiewicz – Karczmarczyk, Franciszek Nowak, Tadeusz Odorowski,  Alicja Okorska, Zbigniew Okorski, Antoni Orlewicz, Kazimierz Orlewicz,  Irena Paterek – John, Andrzej Pawłowski, Zygmunt Poliński, Józef Rajski, Władysław Rajski, Gustaw Roth – Kowalski, Izabela Roth – Stern, Bolesław Rozmarynowicz, Jerzy Ryzner, Zofia Sadecka – Klaman, Augustyn Selonke, Janina Skirlińska, Andrzej Sikorski, Ryszard Skowroński, Małgorzata Stankiewicz, Edmond Szczypek, Jan Szuro, Wincentyna Teska, Kazimierz Tomaszewski, Stefan Wawrzyniak, Jadwiga Weisówna (Wajsówna), Henryk Wiencek, Bernard Zabłotny, Alicja Zagromska – Liszewska, Zakrzewski, Kinga Zalewska, Ryszard Załucki, Jadwiga Zamoyska, Adam Marcin Zamoyski, Alfons Zieliński, Michalina Zielska, Irena Żółkiewicz - Szarafińska, Tadeusz Żółkiewicz (Zolkiewicz) „Tedy”. Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1989-2021. Prezesi: Zbigniew Okorski 18.11.1989-10.11.1990 (tymczasowy), 10.11.1990-20.03.1999, Andrzej Bogucki 20.03.1999-10.02.2007, Antoni Belina Brzozowski 10.02.2007-18.12.2012, Przemysław Sytek 18.12.2012-26.11.2013, Antoni Belina Brzozowski 26.11.2013-30.09.2017, Damian Małecki, od 2013 r. koordynator Sokolstwa Polskiego, potem prezes od 30.09.2017 – kadencja do 2025 r. Naczelnicy Wyszkolenia Sportowego. Naczelniczka Wyszkolenia Sportowego: Wisława Karczmarczyk-Noskiewicz 10.11.1990-24.04.1993. Naczelnicy Wyszkolenia Sportowego: Marian Doliński 10.11.1990-24.04.1993, Józef Wójtowicz 24.04.1993-11.01.1997, Czesław Bernat 11.01.1997-20.03.1999, Andrzej Brętkowski 20.03.1999-8.04.2000, Jerzy Boniecki 8.04.2000-29.03.2003 (p.o.), 29.03.2003-10.02.2007, Jan Członkowski 10.02.2007-18.12.2012, Wacław Baczyński 18.12.2012-26.11.2013, Stanisław Marek 26.11.2013-30.09.2017, Marek Kasperski 30.09.2017 – kadencja do 2021 r. Oprac. Andrzej Bogucki. W publikacji zdjęcia wybranych prezesów i przywódców sokolich, trzeba zaznaczyć, że nie zachowały się wszystkich fotografie.

Powyższe wykazy zostały opublikowane w książce: Andrzej Bogucki, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na drodze do wolności, Bydgoszcz 2020. (W książce opublikowano zdjęcia wybrane prezesów i przywódców).

Bibliografia: World Sokol Federation, [https://world-sokol.eu/adresar/] [dostęp: 10.05.2020]. Wykaz Związków Sokolich zrzeszonych [w:] Svetovy Svaz Sokolstva – World Sokol Federation, [https://world-sokol.eu/zakladni-informace/], [dostęp: 10.05.2020]. Zob. Sokół Pomorski – kwartalniki z 1998 r. i in. roczniki.  Zob. bliżej, A. Bogucki, Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce 1989-2003, [w:] Bydgoszcz Centrum Sokolstwa Polskiego 1886-2007, ss. 103-117. Zob. bliżej: A. Bogucki, Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim, Rekonstrukcje, prezesów, zarządów, przewodnictw i naczelnictw Dzielnicy Pomorskiej ZTG „Sokół” w Polsce 1920-1939, [w:] Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na Pomorzu 1893-1939, Bydgoszcz 1997, ss. 48-54, 303-311. Idem, Wykaz (niepełny) prezesów, przywódców i naczelników wyszkolenia sportowego Sokolstwa Polskiego 1867-2013, [w:] Bydgoszcz centrum sokolstwa polskiego 1886-2007, Bydgoszcz 2013, ss. 299. Idem, Władze Sokolstwa Pomorskiego, [w:] „Sokół Pomorski” – kwartalnik, nr 3 (20) 1998, s. 8. Idem, Portal CINSP, Bydgoszcz, dnia 14.07.2012, [http://sokol-cinsp.blogspot.com/2012/02/archiwum.html], [dostęp: 10.05.2020].